مطالعات اسلامی | Islamic Studies

📣 #معرفی_مقاله #اختصاصی

🔺«موسم حج در سایه‌سارِ استعمار»: مروری بر مقالۀ «نگاهی استعماری به مکه: شبکه‌های پیرامونِ نخستین مستند دربارۀ حج» 🔺

🔺 A Colonial Gaze on Mecca: Networks Surrounding the First Documentary about the Hajj 🔺

✍🏻 Rukayyah Reichling

مرکز و کتابخانه مطالعات اسلامی به زبان‌های اروپایی: حج به عنوان یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین تجمعات مذهبی جهان، همواره در معرض توجه و کنجکاوی فرهنگ‌های مختلف بوده است. مستندسازی این مراسم معنوی، فرصتی برای نمایش فرهنگ و آیین‌های مذهبی به جهانیان فراهم می‌آورد؛ اما همین فرآیند نیز می‌تواند تحت تأثیر سیاست‌ها و نگاه‌های ایدئولوژیک خاصی قرار گیرد. پیوند میان رسانه و استعمار در این زمینه، به پیچیدگی‌های بیشتری دامن زده و سؤالاتی پیرامون چگونگی بازنمایی مناسک دینی و فرهنگ‌های غیرغربی به وجود آورده است. بررسی این موضوعات نه تنها ابعاد تاریخی و فرهنگی، بلکه تأثیرات عمیق و ماندگار آن‌ها بر تصورات عمومی و روابط بین‌المللی را نیز در بر می‌گیرد.

مقالۀ «نگاهی استعماری به مکه: شبکه‌های پیرامون نخستین مستند درباره حج»، اثری تحلیلی و روشنگر است که پرده از تأثیرات و پیچیدگی‌های نگاه استعماری در بازنمایی مراسم حج برمی‌دارد. این مقاله با تمرکز بر اولین مستندِ ساخته شده از این مراسم معنوی، به بررسی شبکه‌های تولید، توزیع و دریافت این مستند پرداخته و نقش قدرت، ایدئولوژی و سیاست را در شکل‌گیری تصویرِ ارائه شده از حج و مسلمانان برای مخاطبان غربی تحلیل می‌کند. نویسنده با رویکردی انتقادی و با استناد به منابع دست اول و پژوهش‌های تاریخی، لایه‌های پنهان این مستند را آشکار کرده و چالش‌های پیش روی پژوهشگران معاصر در مواجهه با بازنمایی‌های تاریخی از فرهنگ‌ها و جوامع دیگر را به تصویر می‌کشد.

برای مطالعه مرور این مقاله اینجا کلیک کنید.

📌مرکز و کتابخانه مطالعات اسلامی به زبان‌های اروپایی

@islamicstudies

📣 #معرفی_مقاله #اختصاصی

🔺دانش علمی و محیط دینی در ایران دوره قاجار: کشاکش طب اسلامی و طب اروپای رنسانس در دقایق العلاج🔺

🔺 Scientific Knowledge and Religious Milieu in Qajar Iran: Negotiating Muslim and European Renaissance Medicine in the Subtleties of Healing 🔺

✍🏻 Denis Hermann & Fabrizio Speziale

مرکز و کتابخانه مطالعات اسلامی به زبان‌های اروپایی: دنیس هرمان و فابریتزیو اسپتسیاله در مقاله «دانش علمی و محیط دینی در ایران دوره قاجار: کشاکش طب اسلامی و طب اروپای رنسانس در دقایق العلاج» با تمرکز بر مورد محمد کریم خان کرمانی و اثر پزشکی او به بررسی شکل‌گیری و تحولات گفتمان علمی مدرن در دل آثار متعلق به طب سنتی مسلمانان پرداخته‌اند.

عموم تاریخ‌نگارانی که جهان اسلام را موضوع مطالعۀ خود قرار داده‌اند، نقشِ پراهمیت و حیاتیِ گروه‌های دینی را نادیده انگاشته‌اند. این «غفلتِ مطالعاتی» را می‌توان ناشی از نوعی صورت‌بندیِ ذهنی و معرفتی دانست؛ دوگانۀ دین و علم. در این دوگانه هر آنچه «دینی» است، لاجرم از «علم» تهی است و بالعکس. یعنی بخشِ قابل‌توجهی از مطالعاتی که حول موضوع «علم» در جهان اسلام شکل گرفته است، دین و مشتقات آن را از دایرۀ علم بیرون بیرون رانده است. طبق این دیدگاه، اساساً رساله‌های علمای دینی در طولِ تاریخِ سنتِ اسلامی از ارزش «علمی» برخوردار نیستند و ذره‌ای «علم» در آن‌ها یافت نخواهد شد. در همین زمینه مقاله اشاره می‌کند که «مورخان علم در ایران و جهان اسلام غالباً نقش محافل و مؤسسات مذهبی را به عنوان مکان‌هایی برای تولید و گردش مواد علمی نادیده گرفته‌اند.»

اما هم‌چون بسیاری دیگر از روایت‌های شرق‌شناسانه، این روایت با واقعیت تاریخی جهان اسلام، مطابقت چندانی ندارد. مسلمانان در حیات عملی و نظری خود...

برای مطالعه مرور این مقاله اینجا کلیک کنید.

📌مرکز و کتابخانه مطالعات اسلامی به زبان‌های اروپایی

@islamicstudies

📣 #معرفی_مقاله #ترجمه_مقاله #اختصاصی

🔺در میان شهرهای برگزیده: تفلیس در حدیث شیعه🔺

🔺 Among the Chosen Cities: Tbilisi in the Shi'i Tradition 🔺

✍🏻 Grigol Beradze

مرکز و کتابخانه مطالعات اسلامی به زبان‌های اروپایی: یکی از موضوعات احادیث شیعی، اشاره به شهرهای برگزیده و فضائل این شهرها و اهالی آن است. گریگول برادزه (موسسه مطالعات شرقی، تفلیس) در مقاله‌ای با عنوان «در میان شهرهای برگزیده: تفلیس در حدیث شیعه» به ذکر نام تفلیس در یکی از این احادیث و بررسی دلایل احتمالی آن پرداخته است.

بعد از ایجاد امارت تفلیس در اواخر ۷۳۰ تا اوایل ۷۷۰ میلادی، پایتخت اداری آن یعنی شهر تفلیس که پیشتر پایتخت پادشاهی مسیحی کارتلی (گرجستان شرقی) بود، تحت کنترل عرب‌ها قرار گرفت و در زندگی سیاسی-مذهبی و فرهنگی خلافت جای گرفت و زود به یکی از مهم‌ترین مراکز اسلام در قفقاز جنوبی تبدیل شد. پس نباید تعجب کنیم که از اواسط قرن هشتم میلادی، منابع تاریخی اغلب به علما و شخصیت‌هایی اشاره می‌کنند که زندگی‌نامه و فعالیت‌هایشان تا حدودی با شهر تفلیس مرتبط بوده و نسبت «التفلیسی» داشته‌اند. اکثریت این افراد وابسته به مذهب سنی بودند، که با توجه به اینکه اسلام رسمی سنی در امارت تفلیس (همچنین در سایر نقاط خلافت) حاکم بود و پیروان مذاهب سنی ارتدکس بر محافل فکری جامعه مسلمان محلی غلبه داشتند، این موضوع کاملا طبیعی به نظر می‌رسد.

همزمان، در منابع نام برخی شیعیان نیز از جمله نخستین مسلمانانی ذکر شده‌ است که دارای این نسب هستند. اگرچه شواهد ملموس درباره فعالیت آنان در تفلیس تحت سلطه عرب‌ها بسیار اندک است، بر نفوذ زودهنگام تشیع و تبلیغات شیعی در منطقه مزبور دلالت‌هایی وجود دارد.

فعالان شیعی در امارت تفلیس در سده‌های ۸ و ۹ میلادی را بعدا نام خواهیم برد. اما ابتدا باید به حدیث شیعی کمتر شناخته شده توجه ویژه‌ای کرد که محتوای آن مستقیما به جنبه‌ای از تاریخ تفلیس مربوط است. حدیث مزبور در منابع عربی و فارسی متعددی یافت می‌شود که قدیمی‌ترین آنها تاریخ قم است...

برای مطالعه مرور این مقاله اینجا کلیک کنید.

📌مرکز و کتابخانه مطالعات اسلامی به زبان‌های اروپایی
@islamicstudies

📣 #معرفی_مقاله #اختصاصی

🔺حکومت، شیعیان و تشیع در هند قرون میانه🔺

🔺 The state, Shia‘s and Shi‘ism in medieval India 🔺

✍🏻 سید علی ندیم رضوی

مرکز و کتابخانه مطالعات اسلامی به زبان‌های اروپایی: اصلی‌ترین مناقشه اسلامی در تاریخ هندوستان، همانند برخی دیگر از کشورهایی که جمعیت مسلمان دارند، میان تسنن و تشیع بوده است. از آنجا که شیعیان در هندوستان یک اقلیت بوده‌اند، درک اینکه اکثریت سنی و دولت چگونه با آنها رفتار کرده‌اند و مباحثات نظری بین دو مذهب چه مسیری را طی کرده است، جالب توجه است.

دکتر سید علی ندیم رضوی (استاد تاریخ در دانشگاه مسلمان علیگر) در مقاله «حکومت، شیعیان و تشیع در هند قرون میانه» همزیستی و مناقشه میان این دو طیف را در هندوستان از حدود قرن سیزدهم تا اوایل قرن نوزدهم، زمانی که آغاز استعمار منجر به ایجاد یک محیط سیاسی و فرهنگی کاملا متفاوت شد، بازسازی می‌کند.

برای مطالعه خلاصه‌ای از این مقاله اینجا کلیک کنید.

📌مرکز و کتابخانه مطالعات اسلامی به زبان‌های اروپایی
@islamicstudies

✍🏻 #یادداشت #اختصاصی

🔺 «ان‌شاءالله اروپایی‌ها تو را نخواهند گرفت»: نمونه‌ای از فوائد در مخطوطات غرب آفریقا 🔺

🔺A Closer Look at a Single Manuscript🔺

مرکز و کتابخانه مطالعات اسلامی به زبان‌های اروپایی: یادداشت زیر را علی دیاکیت و پل نیلور نوشته‌اند که در نشریه موزه و کتابخانه مخطوطات هیل (زمستان ۲۰۲۰، ص ۱۱) منتشر شده است. از جمله فعالیت‌های موزه و کتابخانه مخطوطات هیل دیجیتال‌سازی مخطوطات اسلامی در بخش‌های مختلف جهان اسلام است. این یادداشت به معرفی نمونه‌ای از متن‌های موسوم به «فائده» در مخطوطات تیمبوکتو، مالی می‌پردازد و ارتباط آن با دوران برده‌داری اروپاییان در غرب آفریقا را بررسی می‌کند.

... صفحه‌ای که تصویرش در اینجا منعکس شده است یکی از منابع نادری است که مستقیما از عصر برده‌داری اروپاییان در اقیانوس اطلس و از منظر مردمان آفریقایی حکایت می‌کند. این متن نشان‌دهنده ترس‌های جامعه‌ای است که هر لحظه هراس داشت اسیر دست «نصاری» شود...

برای مطالعه متن کامل یادداشت به این لینک مراجعه کنید.

📌مرکز و کتابخانه مطالعات اسلامی به زبان‌های اروپایی
@islamicstudies

📣 #معرفی_مقاله #ترجمه_مقاله #اختصاصی

🔺 میراث یک دانشمند مسلمان در قرون میانه: ابن طاووس و سرگذشت کتابخانه‌اش 🔺

✍🏻 بوریس لیبرنتس

🔺 A Medieval Muslim Scholar’s Legacy: Ibn Ṭāwūs and the Afterlife of his Library 🔺

مرکز و کتابخانه مطالعات اسلامی به زبان‌های اروپایی: «سید ابن طاووس» عالم شیعی قرون ۶-۷ هجری تاکنون موضوع مطالعات منحصربه‌فردی در فضای مطالعات اسلامی غربی بوده است که شاید مهمترین دلیل آن وضعیت استثنایی کتابخانه‌اش باشد. مطالعه اتان کلبرگ با عنوان فعالیت یک عالم مسلمان در قرون میانه شاید برجسته‌ترین اثر در این باره باشد که به زبان فارسی هم ترجمه شده است. از زمان انتشار این اثر تاکنون تحقیقات دیگری هم درباره سید ابن طاووس و دست‌نوشته‌های به‌جا مانده از او منتشر شده است.

بوریس لیبرنتس (فرهنگستان ساکسون علوم و انسانیات، لایپزیگ) در مقاله «میراث یک دانشمند مسلمان در قرون میانه: ابن طاووس و سرگذشت کتابخانه‌اش» یک وقف‌نامه را به عنوان تنها اثر مادی باقی مانده از کتابخانه مشهور این عالم شیعی معرفی می‌کند. این سند نکات جدیدی درباره کتاب‌هایی که وی در اختیار داشته است ارائه می دهد و شفافیت بیشتری درباره چارچوب حقوقی انتقال آن به بازماندگان ابن طاووس به ارمغان می‌آورد. این مقاله همچنین سرگذشت بعدی این دست‌نویس را از دمشق تا استانبول دنبال می‌کند و راهبردهایی را برای ردیابی این اسناد که اغلب به عمد نابود می‌شدند، به بحث می‌گذارد.

برای مطالعه متن کامل ترجمه این مقاله اینجا کلیک کنید.

📌مرکز و کتابخانه مطالعات اسلامی به زبان‌های اروپایی
@islamicstudies

📣 #معرفی_مقاله #اختصاصی

🔺 دلاله قزی، کل عنایت، لوطی صالح: مروری بر دلقک‌های دربار صفوی و زند🔺

✍🏻 جیانی ایزو

🔺 Playing the fool: jesters of the Safavid and Zand courts 🔺

مرکز و کتابخانه مطالعات اسلامی به زبان‌های اروپایی: درون ساختار دربارها در کنار سلسله‌مراتب سیاسی و نظامی ‌گونه‌های مختلف فرهنگی حضور داشتند که بخشی از تاریخ‌نگاری اجتماعی به روایت این افراد می‌پردازد. یکی از این گونه‌ها شخصیت «دلقک» است که علاوه بر وجه سرگرم‌ساز خود برای شاه و درباریان، گاهی نقش‌های سیاسی و اجتماعی مهمتری ایفا می‌کرده است. «جیانی ایزو» (دانشگاه آریزونا) در مقاله‌ای با عنوان «احمق بازی: دلقک‌های دربارهای صفوی و زند» به بررسی برخی از معروف‌ترین دلقک‌های این دو سلسله پرداخته است و کارکردهای آشکار و پنهان این افراد را واکاوی کرده است.

برای مطالعه خلاصه‌ای از این مقاله اینجا کلیک کنید.

📌مرکز و کتابخانه مطالعات اسلامی به زبان‌های اروپایی
@islamicstudies

📣 #معرفی_مقاله #ترجمه_مقاله #اختصاصی

🔺 یک سند حقوقی به زبان فارسی نوین پیشا-مغولی از خراسان اسلامی به تاریخ ۶۰۸/۱۲۱۲ 🔺

✍🏻 ظهیر بهالو

🔺 A pre-Mongol New Persian legal document from Islamic Khurāsān dated ah 608/1212 ce 🔺

مرکز و کتابخانه مطالعات اسلامی به زبان‌های اروپایی: زبان «فارسی نوین» یا «فارسی نو» گویشی از زبان فارسی است که پس از دوران اسلامی و نخستین بار در منطقه خراسان بزرگ و ماوراءالنهر رواج یافته است. مجموعه‌های کشف شده در افغانستان با عنوان «جنیزه» حاوی تعداد زیادی از نسخه‌های خطی است که کاربرد این زبان را در فضاهای حقوقی و روزمره نشان می‌دهد. ظهیر بهالو (محقق در دانشگاه هامبورگ) در مقاله‌ای با عنوان «یک سند حقوقی به زبان فارسی نوین پیشا-مغولی از خراسان اسلامی به تاریخ ۶۰۸/۱۲۱۲» به بررسی یکی از این اسناد که در مجموعه ناصر خلیلی در لندن نگهداری می‌شود پرداخته است.

برای مطالعه متن کامل ترجمه این مقاله اینجا کلیک کنید.

📌مرکز و کتابخانه مطالعات اسلامی به زبان‌های اروپایی
@islamicstudies

📣 #معرفی_مقاله #اختصاصی

🔺 تغییر دیدگاه مکتب حنفی درباره ماهیت قرآن: مناقشات بر سر قرائت قرآن به زبان فارسی 🔺

✍🏻 عمر قرشی

🔺 The Shifting Ontology of the Qurʾān in Ḥanafism: Debates on Reciting the Qurʾān in Persian 🔺

مرکز و کتابخانه مطالعات اسلامی به زبان‌های اروپایی: ماهیت قرآن و ارتباط لفظ و معنا در آن همواره از موضوعات بحث‌انگیز در میان مکاتب اسلامی بوده است و هر یک از منظر کلامی خود به آن پرداخته‌اند. از آنجا که قرآن متن بنیادین و مقدس اسلام است، این اختلاف نظرها گاهی به منازعات جدی و خونین انجامیده است. اما گاهی درون یک مکتب فقهی و کلامی نیز دیدگاه‌های متفاوتی مطرح شده است و یا در طول زمان آن دیدگاه‌ها دگرگون شده است. عمر قرشی در مقاله «تغییر دیدگاه حنفیان درباره ماهیت قرآن: مناقشات بر سر قرائت قرآن به زبان فارسی» به تغییر دیدگاه فقهای حنفیه درباره ماهیت قرآن براساس تغییر روایتشان از نظر ابوحنیفه پرداخته است.

برای مطالعه متن کامل مرور اینجا کلیک کنید.

📌مرکز و کتابخانه مطالعات اسلامی به زبان‌های اروپایی
@islamicstudies

✍🏻 #یادداشت #اختصاصی

🔺 روزی که هلن کلر به نمایشگاه هنرهای ایرانی آمد 🔺

مرکز و کتابخانه مطالعات اسلامی به زبان‌های اروپایی: لمس مصنوعات موجود در موزه‌ها معمولا برای بازدیدکنندگان ممنوع است، با این حال گاهی متصدیان نمایشگاه‌ها و موزه‌ها استثنا قائل می‌شوند. مثلا برای نابینایان. یک مورد مشهور مربوط به زمانی است که هلن کلر، مشهورترین نابینا و ناشنوای جهان، از نمایشگاه «شش هزار سال هنر ایرانی» در نیویورک بازدید کرد. هلن کلر هم به دلیل غلبه بر نابینایی و ناشنوایی خود و هم به دلیل فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی گسترده خود در ایالات متحده شهرت داشت. او عضو حزب سوسیالیست آمریکا بود. در کنار آثار متعددش، کتاب زندگی من از شهرتی خاص برخوردار است.

تصویر فوق که در سال ۱۹۴۰ ثبت شده است او را در کنار...

برای مطالعه متن کامل یادداشت به این لینک مراجعه نمایید.

📌مرکز و کتابخانه مطالعات اسلامی به زبان‌های اروپایی
@islamicstudies

📣 #معرفی_مقاله #اختصاصی

🔺 «می‌سوزم اگر بگرد او می‌گردم»: بررسی یک شمع‌دان برنجی وقف‌شده بر حرم امام موسی الکاظم، کاظمین 🔺

✍🏻 یوئی کاندا (موسسه پژوهشی زبان‌ها و فرهنگ‌های آسیا و آفریقا، دانشگاه توکیو)

🔺 If I Circumambulate Around Him, I Will Be Burnt: A Brass Candlestick Endowed to the Mausoleum of Imam Musa al-Kazim, Kazimayn 🔺

مرکز و کتابخانه مطالعات اسلامی به زبان‌های اروپایی: در دهه گذشته، مطالعات درباره فرهنگ مادی اسلام علاقه‌ای فزاینده به تحلیل فرهنگ زیارت و موقوفات مربوط به آرامگاه‌های ائمه، همچنین مخطوطات، اشیاء صنایع دستی و معماری زیارت معطوف کرده است. با این حال، وضعیت سفرهای زیارتی از ایران به مناطق شیعی عراق، از جمله نجف، کربلا، کاظمین و سامرا، در دوران قاجار به دلیل کمبود منابع اصلی، همچنان مبهم باقی مانده است. همچنین، تحقیق درباره موقوفاتی که ساکنان ایران به آرامگاه‌های شیعی عراق در دوران حکومت صفوی اهدا می کردند، به خصوص مواردی که شامل اشیاء صنایع دستی می‌شد، کمتر بررسی شده است.

«یوئی کاندا» عضو موسسه پژوهشی زبان‌ها و فرهنگ‌های آسیا و آفریقا، دانشگاه توکیو در مقاله «"می‌سوزم اگر بگرد او می‌گردم": بررسی یک شمع‌دان برنجی وقف‌شده بر حرم امام موسی الکاظم، کاظمین» به بررسی یکی از این نمونه آثار می‌پردازد. این شمع‌دان برنزی تاکنون ناشناخته در موزه هنرهای اسلامی دوحه با شماره ثبت MW.152.1999 نگهداری می‌شود. بر روی این شمعدان، سروده‌ای به خط نستعلیق حک شده است که نشان می‌دهد این اثر به حرم امام موسی الکاظم در شهر کاظمین عراق اهدا شده است. مقاله حاضر به بررسی جزئیات نقوش و کتیبه‌های روی شمعدان می‌پردازد تا تاریخ ساخت و اهدای آن را مشخص کند. همچنین محیط تاریخی-سیاسی اهدای این اثر از شهری در ایران به حرم امام در عراق را به بحث می‌گذارد.

تحلیل دقیق کتیبه‌های روی این شمعدان می‌تواند برای تعیین تاریخ ساخت و اهدای آن و همچنین محل احتمالی تولید آن اطلاعات مفیدی فراهم آورد.

برای مطالعه متن کامل مرور اینجا کلیک کنید.

📌مرکز و کتابخانه مطالعات اسلامی به زبان‌های اروپایی
@islamicstudies

#یادداشت #اختصاصی

🔺 مسلمانان هند و اوقاف فلسطین: تاریخچه‌ای خواندنی از زاویة الهندیة در قدس 🔺

✍🏻 دکتر عمر خالدی

مرکز و کتابخانه مطالعات اسلامی به زبان‌های اروپایی: روابط رهبران مسلمانان هند با فلسطین خصوصا در دوران پیش از تفکیک شبه قاره و الحاق مناطق پادشاهی تاریخچه‌ای جالب دارد که کمتر گفته و شنیده شده است. دکتر عمر خالدی (پژوهشگر و دانشمند هندی) در مقاله‌ای که سال ۲۰۱۰ در وب‌سایت Two Circles منتشر شده است به یکی از ابعاد این تاریخ یعنی موقوفات مسلمانان هند در فلسطین پرداخته است.

برای مطالعه ترجمه کامل مقاله به این لینک مراجعه نمایید.


📌مرکز و کتابخانه مطالعات اسلامی به زبان‌های اروپایی
@islamicstudies

📣 #معرفی_مقاله #اختصاصی

🔺 کتمان مصحف علی بن ابی‌طالب: بررسی روایات در خصوص کهن‌ترین نسخه قرآن 🔺

✍🏻 سیف‌الدین کارا

🔺 The Suppression of ʿAli‌ ibn Abi‌ T‌a‌lib’s Codex: Study of the Traditions on the Earliest Copy of the Qurʾan 🔺

مرکز و کتابخانه مطالعات اسلامی به زبان‌های اروپایی: تاریخ کتابت و جمعآوری قرآن همواره یکی از موضوعات مهم در حوزه مطالعات اسلامی بوده است. تاکنون، مطالعات غربی در این زمینه عمدتاً بر منابع سنی متمرکز شده‌اند. این منابع بیشتر به جمع‌آوری قرآن توسط ابوبکر و عثمان پرداخته‌اند. دیدگاه شیعه مبنی بر اینکه علی بن ابی‌طالب نخستین نسخه قرآن را فراهم آورده است در آثار غربیان به ندرت تحقیق شده است. سیف‌الدین کارا (استاد مطالعات اسلامی در دانشگاه گرونینگن) در مقاله «کتمان مصحف علی بن ابی‌طالب: بررسی روایات در خصوص کهن‌ترین نسخه قرآن» به تحلیل اسنادی و متنی روایت‌های موجود در منابع شیعه و سنی پرداخته است و نشان می‌دهد که شواهد موجود بر انتساب نسخه‌ای از قرآن به علی بن ابی‌طالب دلالت دارد.

برای مطالعه متن کامل مرور اینجا کلیک کنید.

📌مرکز و کتابخانه مطالعات اسلامی به زبان‌های اروپایی
@islamicstudies

✍🏻 #یادداشت #اختصاصی

🔺 جابر بن حیان و جعفر الصادق روی کارت‌ تبلیغاتی شرکت لایبگ: بزرگداشت و تحریف 🔺

مرکز و کتابخانه مطالعات اسلامی به زبان‌های اروپایی: یوستوس فون لیبش[۱] (۱۸۰۳-۱۸۷۳) دانشمند آلمانی بود که به دلیل ابداعاتش در حوزه شیمی ارگانیک و تولید فراورده عصاره گوشت شهرت یافته است. او در سال ۱۸۶۵ به همراه جورج کریستین گیبرت[۲] «شرکت عصاره گوشت لایبگ[۳]» را در لندن پایه گذاشت. این محصول از چنان محبوبیتی در اروپا برخوردار شد که تولید سالانه آن در اواخر دهه ۱۸۷۰ به میزان ۵۰۰ تن رسید و پایه‌گذار یک تحول در صنایع غذایی و فرهنگ آشپزی شد.

یکی از نوآوری‌های تبلیغاتی این شرکت چاپ کارت‌های کلکسیونی با طیف وسیعی از موضوعات از اقصی نقاط دنیا بود که با چاپ سنگی رنگی[۴] تکثیر می‌شد. این کارت‌ها نیز به اندازه خود محصولات این شرکت برای مخاطبان جذابیت داشت و هم‌اکنون در بسیاری از بایگانی‌ها و حراجی‌ها مواردی از کارت‌های کلکسیونی این شرکت به چشم می‌خورد.

از جمله این مجموعه کارت‌ها مجموعه «تاریخ شیمی» و «شیمی‌دانان معروف» بود که در اوایل قرن بیستم در فرانسه توزیع شد. در این مجموعه کارتی با عنوان «جابر همراه با استادش جعفر الصادق (قرن ۸)» در سال ۱۹۰۳ به چاپ رسیده است که یک پیرمرد را با لباس شرقی در کنار جوانی با جامه چینی در یک محیط آزمایشگاهی نسبتا مدرن به تصویر می‌کشد. در نگاه اول ممکن است تصور شود که شخص سپیدموی بازنماگر چهره امام صادق است، اما در قاب دایره‌ای مجزایی که چهره پیرمرد را از روبرو تصویر کرده است، نام اروپایی جابر (Geber) درج شده است. بنابراین به نظر می‌رسد طراح با یک مبنای مخدوش تصویر یک جوان با ظاهر چینی را به امام صادق به عنوان استاد جابر بن حیان منتسب کرده است.

پشت کارت در قسمت بالا توضیحاتی درباره مزایای عصاره گوشت ارائه شده است و در کادر پایین این جملات درج شده است:

«حتی مردمان زمان‌های بسیار قدیم هم با شیمی سروکار داشتند، اگرچه به شکلی ابتدایی. در آن زمان هدف از صنعت شیمی در وهله‌ی اول یافتن فرمول ساخت طلا یا اکسیر کیمیاگری بود که، به باور رایج آن مردمان، تمام آرزوها را برآورده می‌کرد. عرب‌ها پس از لشکرکشی‌هایشان در اروپا این دانش را جدی‌تر پی گرفتند. جابر، که نام واقعی‌اش ابو عبدالله جابر بن حیان بود، شاگرد جعفر الصادق [بود]، مشهورترین شیمی‌دان زمانه‌اش بود، و دانش بسیار گسترده‌ای درباره شیمی داشت. او در نیمه دوم قرن هشتم در دانشگاه سویل تدریس می‌کرد».

توضیحات بالا نشان می‌دهد که علاوه بر تصویرسازی بصری مخدوش از سوژه‌ این کارت، اطلاعات متنی کاملا اشتباهی نیز در این باره عرضه شده است. اول اینکه تعمق دانشمندان مسلمان و عرب در علم کیمیا و شیمی ارتباطی با لشکرکشی‌ در اروپا نداشت، همچنان‌که جابر بن حیان هیچگاه سفری به مغرب اسلامی و اسپانیا نداشت. دومین نکته عجیب، ادعای تدریس جابر بن حیان در دانشگاه سویل یا اشبیلیه در اسپانیا در نیمه دوم قرن ۸ میلادی است. دانشگاهی که اکنون با نام دانشگاه سویل[۵] شهرت دارد در سال ۱۵۰۵ تاسیس شده است و ارتباطی با جابر بن حیان در قرن ۸ و یا مسلمانان ساکن اسپانیا در قرون بعدی نداشته است. احتمالا نویسنده این توضیحات جابر بن حیان را با شخصیت «جابر بن افلح اشبیلی» (ستاره‌شناس و ریاضی‌دان مسلمان، مخترع اختریاب و صاحب کتاب إصلاح المجسطی) اشتباه گرفته است که در قرن ۱۲ میلادی در اسپانیای اسلامی فعال بوده است. جابر بن افلح نیز در ادبیات اروپایی با نام Geber شهرت داشته است.

[۱] Justus Freiherr von Liebig

[۲] George Christian Giebert

[۳] Liebig’s Extract of Meat Company

[۴] chromolithograph

[۵] University of Seville

برای مطالعه متن کامل یادداشت به این لینک مراجعه نمایید.


📌مرکز و کتابخانه مطالعات اسلامی به زبان‌های اروپایی
@islamicstudies