📚 مرور کوتاه فصل اولِ کتاب «متن و تفسیر» از حسین مدرسی طباطبایی (۲۰۲۲) ✍🏻 برگرفته از مرور مصطفی بارگاهی (پژوهشگر رجال و حدیث شیعه) مدرسهٔ حقوق دانشگاه هاروارد که مجموعه‌ای از کتب در زمینهٔ فقه اسلامی را در دست دارد، در کتاب «متن و تفسیر» به سراغ ریشه‌های مکتب فقهی جعفری رفته است. مؤلف این کتاب، دکتر سید حسین مدرسی طباطبایی است که تسلط ویژه‌اش بر منابع اسلامی و همچنین قدرت وی در تحلیل نقادانهٔ منابع تاریخی، به او کمک کرده تا در این کتاب خوانندگان را به سرآغاز تکوین فقه جعفری به دست پایه‌گذار آن، امام جعفربن‌محمد الصادق (ع) ببرد و با ترسیم زمینهٔ تاریخی ظهور و بروز این مکتب، نقش ویژهٔ آن امام را در ارائهٔ تفسیر و تبیینی جدید از منابع فقه در زمان خود، به خوبی به تصویر کشد. فصل نخست این کتاب، نگاهی است به ابعاد گوناگون زندگانی امام صادق (ع). نویسنده در هشت بخشِ این فصل، می‌کوشد تا از زاویه‌های مختلف، حیات فردی و اجتماعی امام را به نظاره بنشیند و از این رهگذر، تصویری منسجم از شخصیت ایشان در ذهن خوانندگان ایجاد کند. 🔻 مرور مختصر مباحث فصل اول دو بخش اول این فصل، خواننده را به خانهٔ امام می‌برد و به‌ترتیب با موقعیت خانوادگی و منابع تربیتی امام (ع) در سال‌های آغازین زندگی و نیز تعاملات خانوادگی ایشان در مراحل پسین زندگی آشنا می‌کند. بخش اول نگاهی است گذرا به زندگانی امام محمد باقر (ع)، پدر و مؤثرترین فرد بر امام صادق (ع). در این بخش نویسنده به جنبه‌های مختلفی از حیات امام باقر پرداخته است؛ که امتداد هر یک از آن‌ها را در مشی امام صادق (ع) به روایت کتاب مشاهده می‌کنيم. نگارنده در بخش سوم به سراغ عملکرد سیاسی امام صادق (ع) می‌رود. وی در این بخش از کتاب با تأکید بر عدم همکاری امام با خیزش‌های علوی بر ضد حکومت از سویی و نارضایتی ایشان از هر نوع مساعدت غیراضطراری حاکمان جور از سوی دیگر، روی‌هم‌رفته راهبرد سیاسی میانه و تقیه‌مدار ایشان را ترسیم می‌کند. پنج بخش بعدی به جنبهٔ اصلی مورد مطالعهٔ کتاب، یعنی فقه اختصاص یافته و به جایگاه و شیوهٔ فقاهتی امام صادق (ع) می‌پردازد. بخش چهارم مروری است بر جایگاه اجتماعی امام به عنوان فقیهی طراز اول که در میان اصناف مختلف -از شیعیان گرفته تا سایر فقهای بلندمرتبهٔ شبه‌جزیره و عراق و حتی حاکمان- مرجعیت علمی دارد. جایگاه امام در حلقهٔ شاگردان‌شان و نوع مناسبات ایشان با اصحاب، موضوع بخش پنجم است. نویسنده در این بخش در ضمن تأکید بر پیروی متعبدانه‌ٔ اکثر شاگردان امام از آموزه‌های فقهی ایشان، نشان می‌دهد که تعامل فقهی امام با اصحاب‌شان به گونه‌ای بوده است که به آنان اجازه دهد چالش‌ها و ابهامات خود را با ایشان مطرح کرده و پاسخی علمی دریافت نمایند. یکی از پدیده‌های شایع در دوران امامت امام صادق (ع)، شکل‌گیری و تفکیک فرقه‌های مختلف کلامی و فقهی از یکدیگر بوده است. در بخش ششم، نویسنده می‌کوشد موضعی میانه را در این منازعات به امام نسبت دهد؛ به این معنی که ایشان از سویی تأکید داشته‌اند که امت اسلامی بسیار از سنت نبوی دور شده و دچار انحراف گشته است، و از سوی دیگر بر روابط حسنهٔ شیعیان‌شان با آحاد جامعهٔ اسلامی اهتمام داشته‌اند. بخش هفتم به پدیدهٔ جعل حدیث و مواجههٔ امام صادق با آن اختصاص یافته است. نویسنده در این بخش نشان می‌دهد که امام نقشی پررنگ در تنقیح روایات جعلی نسبت‌داده‌شده به پیامبر داشته‌ و در عین حال، خود ایشان قربانی انواع جعل و تحریف از سوی دو گروه عمدهٔ قصّاص (قصه‌پردازان) و غلات بوده‌اند. در پایان، بخش هشتم مروری است گذرا بر نقاط جالب توجه اندیشه و رفتار امام صادق (ع) در موضوعات مختلفی همچون سهل‌گیری در عبادت، خوش‌پوشی، ارج‌نهادن به زنان، خیرخواهی نسبت به عموم مردم و همچنین خوش‌رفتاری با حیوانات. 🔻نقد و بررسی کاستی‌های کتاب این کتاب با تمامی مزایایی که داراست، همانند سایر کتاب‌ها دارای اشکالاتی است که بخشی به اختلاف در مبانی، رویکردها، پیش‌فرض‌ها و سلیقهٔ افراد مرتبط است و بحث از آن‌ها، فراتر از گنجایش این مرور مختصر است. اما برخی مشکلات و لغزش‌های کتاب، عینی‌تر بوده و به خطاهایی در نحوهٔ نقل از منابع و یا نحوهٔ استتناج از شواهد تاریخی یا نحوهٔ انعکاس گزارش‌ها مرتبط است. مطالبی که در این مرور می‌‌آید غالبا از این دسته است. سرفصل اشکالات مطرح‌شده در این مرور: 🔸 مشکلات آدرس‌دهی 🔸 مشکلات نقل متون احادیث 🔸 ارائهٔ احتمال بدون ذکر شاهد 🔸 شواهد غیر کافی یا غیر مرتبط برای یک ادعا 🔸 خلط میان دو گزارش 🔸 گزارش نادرست 🔸 برداشت ناصواب از عبارت یا داستان 🔸 تعمیم مورد خاص بدون ذکر شاهد 🔸 بیان مطالب بر خلاف شواهد تاریخی 🔸 تکیه بر خبر واحد و در نظر نگرفتن اخبار پرتکرار دیگر 🔺 برای مطالعه بیشتر و تفصیل شواهد مورد نقد،‌ به مرور کامل مصطفی بارگاهی رجوع کنید. #انعکاس_کتاب @inekas