نشانهٔ گفت‌وگوی راستین این است که گفت‌وگوکننده‌ها باور ندارند که صاحب حق مطلق‌اند. نشانهٔ گفت‌وگوی حقیقی آن است که طرفین خود را آماده کرده‌اند، که از حرف حق طرف مقابل آجرهایی بگیرند و در دیوار فکر خود جا بگذارند. پرچم گفت‌وگوی آموزنده این است که مثل بازی پینگ‌پنگ و شطرنج در پی سخن همدیگر دنبال شود و نه اینکه گوش‌ها کر و دهان‌ها یک‌ریز از مدعیات قبلیِ خود بگوید؛ گویی کس جلوی ما نیست و ما داریم در اتاق تنهایمان برای خود حرف می‌زنیم. اگر می‌خواستیم بی‌اعتنا به حرف دیگری، تک‌گویی کنیم، چرا وارد بازی گفت‌وگو شدیم؟ نشانهٔ گفت‌وگوی تأثیرگذار آن است که پس از سردشدن تنور سخن، طرفین تکانی خورده باشند و دست‌کم در بیان مجدد افکارشان کمی تأمل کنند. کمی بایستند. اگر این نیست، اگر ما در گفت‌وگو شرکت می‌کنیم، که فقط خودی نشان دهیم و منبری تازه برای تک‌گویی‌مان پیدا کنیم، این نامش گفت‌وگو نیست. همهمه است، هیاهوست، ولوله و غوغاست. به‌ویژه در دورانی که تدوین‌گران آماده‌اند که سخن ما را کات کنند و هواداران در بازار مجازی بلافاصله شاهدی بر مدعاهای قبلی بیابند و گاهی موسیقی‌ای زیر سخن ما بگذارند و پیازداغش را زیاد کنند. در نازل‌ترین گفت‌وگوها هم چیزی برای آموختن و تکمیل افکار خود پیدا می‌شود. فقط ذره‌ای فروتنیِ معرفتی می‌خواهد، پشیزی گشودگی و ارزنی باور به حق‌ها و صدق‌های پراکنده و نه متمرکز در مشت ما. اگر کسی گفت‌وگو می‌کند و تکانی نمی‌خورد، اگر بلافاصله پس از گفت‌وگو همان افکار قبلی را با صدای رساتر املاء و انشاء می‌کند، یعنی گفت‌وگو نکرده است. یعنی فکرها را هویت خود گرفته، که در صورت تغییر و اصلاح، احساس بی‌هویتی خواهد کرد. اگر به‌ظاهر گفت‌وگو می‌کنیم و تکانی نمی‌خوریم، ولو ذره‌‌ای، شاهدی است که دیوار خودشیفتگی‌مان بلندتر از آن است که حق‌جویی از آن بگذرد. پ.نوشت: بازار مناظره در این دوران داغ است. معدود و بسیار معدودی از این مناظره‌ها، به معنای دقیق کلمه گفت‌وگوست. بسیاری‌شان کُشتی است، ولی نه با دست و سر و سینه، که با مغز و زبان و چشم! #تأملات @Hamesh1