Tusaale, waynu salaadna, waynu soona, waynu sadaqadaysana laakin marka ay timaado aayada uu Ilaahay(scw) leeyahay ha is xamanina, ha is yasina, ha is xaqirina, nafta lagaa xaarantimeeyay ha dilin, Sinada ha u dhawaan(ha ku dhicin maaha!)... Kuma dhaqano ee waa maxay sababtu? Tariikhdu waa 'lap-ka' aqoonta-bulshada(social science), sida aqoonta saynisku ay u leedahay 'lap' lagu kala hufo aragtiyaha teeda saxda iyo teeda khaladka ah. Sidaas awgeed, si aynu u ogaano aqoonta ay la socoto wax qabadku intee in leeg ayay bulshada raad ku yeelatay iyada aynu milicsano. Waxaan soo qaadan doona labo caalim oo muslim ah oo midna cilmiga diinta wax tar weyn u gaystay, ka kalena aqoonta maadiga ah. Waliba waxaan isku dayayaa in taariikhdooda isku soo dhaweeyo si odorsku qiimo u yeesho. Aan ku horeeye aqoonta diinta, Imamu Axmad ibn Xanbal, waxa uu noola intii u dhaxaysay 778 ilaa 855 taariikhda Miilaadiga. Waxa uu ahaa aqoonyahan ku talax tagay aqoonta xadiiska, fiqiga iyo aqoonta usuusha xadiiska. Waa aqoonyahanka qoray buugga xadiiska ah ee loo yaqaan Musnad Imamu Axmad oo ka kooban 30,000 xadiis. Ardaydiisa waxa ka mid ah labada aqoonyahan ee Bukhaari iyo Muslim oo iyana qoray labada buugg ee ugu badqabka badan adduunka marka kitaabka Quraanka ah laga yimaado. Axmad waxa loo tiiriyaa aasasaha madhabka fiqiga ee Xanbaliyada. Su'aal ayaan idin waydiiyay hadaba, Axmad ubuxii uu ka tagay intee in leeg ayay bulshada adduunka anfacday? Aqoonyahanka labaad ee aan soo qaadanaya waa Abu Bakar Muxammad binu Sakariya Al-Rasi oo noola intii dhaxaysay 864 ilaa 923 taariikhda miilaadiga. Al-rasi oo ay reer galbeedku u yaqaanan (Rhazes) waa aqoonyahan aha aqoon-guuraysa(polymath). Waxa uu wax ka yaqaanay aqoonta dhakhtarnimada,kimistariga, falsafada.. Waxa la sheega in uu 113 buugg ka qoray aqoonta dhakhtarnimda oo kaliya. Waxa ugu caansan buuggiisa loo yaqaan  الحاوي oo aan filaayo in 25 majaladood ka koobaan yahay. Waa ninkii iska laha aragtiyaha curiyaasha isku dhafan(chemical compond) alcohol iyo sulphuric acid. Waxa uu sidoo kale ahaa nin aad u akhlaaq fiican, waxa la sheega in uu yidhi bukaanka saacad saacad ha looga war hayo. Xitaa mar marka qaarkoodu waxa uu tabarucaad siin jiray bukaankii masaakiinta ahaa ee ku jiray dhakhtarkii baqdaad oo xiligaas ahaa dhakhtarka adduunka ugu wayn. Buuggisa al-Xaawi waxa loo turjumay markii ugu horeysay luuqada laatiniga taariikhda miilaadiga ahi markii ay ahayd 1486, waaxana turjumay nin Talyaani ah. Waaxana uu ahaa mid ka mid ah buuggta Yurub iyo galbeed ay kaadirkoodu dhigtan. Suaashi hore aan soo celiya, Al-Rasi aqoontu ka tagay ma tahay mid adduunka(hada muslim oo kaliya maaha) oo dhani ku faa'iday oo anfacday? Malaha qoraalka waan dheereeyay, ii cudur daara. Waxaan ku soo afmeeraya marka 1) Aqoonyahanka dhabta ah ee niyadiisu ay tahay in uu bulshada wax tarow waanu kuu baahanahy ee na maal gasho aad ilaa maalinka qiyaame naga faa'ideda. 2) Aqoonyahanka dhabta ahow aqoontu adiga ha ku badasho. 3) Aqoonyahanka dhabta ahow, wax walba ha iska xambaarin ee aqoonta huf oo haadi. Ka dib wixii qashin ah ee aan qiyamkaaga(diintaada) u qalmayn iska reeb. 4) Aqoonyahanka dhabta ahow, bulshadani way bugta oo ma taqaan qiimaha uu leeyahay aqoonyahanka wanaagsani ee noqo dhakhtar u dul qaata bukaankiisa. 5) Aqoonyahanka dhabta ahow tusaale(role model) ee ha noqon mid laga cararo aragiisa oo bilaa raxmad ah, bila dhaqan ah, bilaa ixtiraam ah. 6) Aqoonyahanka aanu u baahanahyow, ha noqon mid qolo, magaalo, dawlad, reer, xisbi iyo urur gooni ah ku kooban ee isku day in aad bulshada Muslimka isku si ugu adeegto, adiga oo eegaaya ereyga Tawxiidka. Haddii ay taasi kugu adkaato inta aad isku Afka tihiin si siman ugu wada adeeg. Wax badan waan jecla in aan idinla wadaago laakin, dagalkan yar ayaan ii samaxayn. Sidaas awgeed wixii aan khaldmay ha la i saxo. سبحانك اللهم وبحمدك، أشهد أن لا إله إلا أنت، أستغفرك وأتوب إليك Wassalaamu Calaykum Yaxye Ilwan