➖فراز و فرود فرقه دموکرات آذربایجان از زبان اسناد، خاطرات و تحلیل‌ها | مهم‌ترین عناوین کتاب درباره غائله آذربایجان | علی نیلی، انصاف نیوز: ۲۱ آذر ۱۳۲۵، غائله آذربایجان پایان یافت و حاکمیت ایران بر خطه‌ای که اکنون شامل دو استان آذربایجان شرقی و غربی، اردبیل، زنجان و بخش‌هایی از کردستان می‌شود، اعاده شد. این گزارش نگاهی دارد به مهم‌ترین عناوین کتاب درباره غائله آذربایجان و مهم‌ترین بازیگران آن. غائله آذربایجان عنوانی کلی‌ست برای سلسله حوادثی که از تشکیل فرقه دموکرات آذربایجان به رهبری میرجعفر پیشه‌وری شروع شد و تا اعلام خودمختاری ایالت آذربایجان پیش رفت. تا این‌جای کار، تشکیل دولت فرقه در آذربایجان، به عنوان ایالتی ثروتمند، اقامتگاه دائمی ولی عهدان قاجار و ناجی انقلاب مشروطه، می‌توانست مدلی از فدرالیسم رویایی عده‌ای از مشروطه‌خواهان باشد اما خودداری ارتش سرخ از تخلیه خاک ایران پس از جنگ جهانی دوم و ممانعت از حرکت ستون ارتش ایران به سمت آذربایجان، خطر تجزیه ایران و جدایی آذربایجان را چنان جدی کرد که تقریبا تمامی رجال استخوان‌دار ایران و بازماندگان مشروطه، حتی اهالی آذربایجان، از فرقه اعلام برائت کردند. در فاصله اعلام حکومت فرقه تا اعاده حاکمیت ایران در آذربایجان، دولت‌های متعددی در تهران سقوط کردند، احمد قوام‌السلطنه طولانی‌ترین دولت دهه ۱۳۲۰ را تشکیل داد، حزب توده از سایه به درآمد و در کابینه قوام رسما صاحب کرسی شد، بحث‌های داغ در تایید یا تکذیب اعطای امتیاز نفت شمال به اتحاد جماهیر شوروی خاطره امتیاز نفت جنوب و قرارداد دارسی را زنده کرد، مرام اشتراکی رواج یافت و هم‌زمان حزب توده به دلیل حمایت نعل به نعل از سیاست‌های استالین از چشم بسیاری افتاد، تصمیم استالین برای باقی‌ماندن در خاک ایران نخستین کش‌مکش اردوگاه شرق و غرب عالم را رقم زد و به روشن‌شدن آتش جنگ سرد منجر شد، امریکایی‌ها به چشمک قوام نفوذ خود در ایران را گسترش دادند، هم‌زمان با اعلام خودمختاری در آذربایجان و اعلام موجویت حزب دموکرات کردستان عشایر جنوب در ایالت فارس و جنوب اصفهان سر به شورش برداشتند، محمدرضا پهلوی که تقریبا از جریان اداره سیاسی کشور حذف شده بود متوجه ارتش شد و به شناسایی نیروهای وفادار به خود پرداخت، سرلشکر حاج‌علی رزم‌آرا با نزدیکی به قوام شهرتی دست و پا کرد و به چهره برجسته ارتش تبدیل شد و… از آن‌سو در حالی‌که خودمختاری ایالت آذربایجان و قانون‌اساسی تدوین‌شده برای آن، امیدهایی را برای مناسبات عادلانه‌تر در دل اهالی این خطه زنده کرده بود، چند ماه پس از تشکیل دولت پیشه‌وری، بگیروببندها و سوءاستفاده‌ها، محاکمه‌های صحرایی و اعدام‌ها، مصادره اموال برخی از شهیرترین تاجران تبریزی و مراغه‌ای و ماکویی، برخودهای خشن با مردم کوچه و بازار و ناکامی در اجرای وعده‌ها، آذربایجانی‌ها را به شدت سرخورده و پشیمان کرد. فراز و فرود فرقه دموکرات آذربایجان، تاثیرات درازدامنی بر سیاست ایرانی و سیاست جهانی گذاشت؛ این گزارش نگاهی دارد به مهم‌ترین عناوین کتاب درباره غائله آذربایجان. روزشمار غائله آذربایجان کتابی دوجلدی است که از ۱۱ مرداد ۱۳۲۴ تا ۲۹ اسفند همان سال، به صورت روزانه مطالب منتشرشده در جراید با موضوع حوادث آذربایجان را آورده است. آن‌چه در مطبوعات وقت درباره غائله آذربایجان منعکس شده، گاه نشان از روشن‌بینی‌های قابل تحسینی دارد که بسیاری از هواداران فرقه آن را نمی‌دیدند از جمله مطلبی با تیتر «پرده‌ها به کنار می‌رود: بیگانگان با مسلسل از حزب توده حمایت می‌کنند!» که ۲۳ مرداد سال ۱۳۲۴ در شرایطی در روزنامه نسیم شمال منتشر شد که خیلی از سیاستمداران پایتخت‌نشین، فرقه دموکرات و حزب توده را احزاب مترقی می‌دانستند. نمونه‌هایی از تیتر مطالب مطبوعاتی که در این کتاب جمع‌آوری شده است: بلای آنارشیزم در جهان (۱۱ شهریور ۲۴)، تمامیت کشور ایران در خطر است (۴ شهریور ۲۴)، سلام بر تو ای آذربایجان لایموت (۱۴ شهریور ۲۴)، نقشه تجزیه آذربایجان (۱ مهر ۲۴)، حزب دموکرات آذربایجان با کپیه جدید حزب توده (۲ مهر ۲۴)، مقصر حوادث آذربایجان کیست (۱۰ مهر ۲۴)، رئیس کل ثبت آذربایجان به سلامتی مارشال استالین ودکا سر می‌کشد (۱۵ مهر ۲۴)، نامه مجمع سلحشوران آذربایجان (۲۴ مهر ۲۴)، فقط آدم‌کش‌ها توده‌چی می‌شوند (۲۷ مهر ۲۴)، آخوند ملافتحعلی از مرحوم کارل مارکس اجازه اجتهاد گرفته است (۷ آبان ۲۴)، آذربایجان جنوبی با بیرق داس و چکش (۲۸ آبان ۲۴)، آذربایجان هرگز از ایران جدا نمی‌شود (۳ آذر ۲۴)، آیا تجزیه ایران شروع شده و دیکتاتوری با تجزیه‌کنندگان همراه است (۱۲ آذر ۲۴) و… روزشمار غائله آذربایجان ... https://ensafnews.com/565772/