یک کاغذ کوچولو به شکلِ مربع به زودی۴٨ سال خواهد شد كه آندره برتون، در ٩ نوامبر ١٩١٨، یكی از آن «نامه‌های چل تیكه»‌ایش را برایم نوشت كه آن روزها عادت داشت می‌نوشت. وقتی آن نامه به دستم رسید، یك كاغذِ كوچولو به شكلِ مربع با آن بود كه بدون شك صبحِ روز دهم، درست قبل از پست كردنش، بهش چسبانده شده بود. آن كاغذ نگذاشت من هیچ چیز دیگر را ببینم. در وسطش خواندم: اما گِیوم آپولینِر همین الان رفت چهارشنبۀ گذشته، كه غمگین شروع كرده بودم نامه‌های آندره را می‌خواندم، باز به آن كاغذ برخوردم، و از آن موقع تا حالا نتوانسته‌ام آن را از سرم بیرون كنم. نمی‌توانم اینجا بگویم دوست داشتم چه چیزی از دوستِ دورانِ جوانی‌ام بگویم، از آن شاعرِ بزرگ كه دلم هیچ وقت از مهرش خالی نشد. نمی‌توانم چیزی بگویم مگر یك جمله را كه به پژواك می‌مانَد و نمی‌گذارد من هیچ چیزِ دیگر را ببینم: اما آندره برتون همین الآن رفت توضیح- این یادداشت را لویی آراگون یك هفته بعد از مرگ آندره برتون برای نشریۀ اومانیته نوشت. آن نامه‌ای که آراگون ازش می‌گوید، نامه‌ای بوده که برتون می‌خواسته خبرِ بیماریِ آپولینر را با آن به آراگون بدهد. آپولینر در هفتۀ آخرِ جنگِ جهانیِ اول بیمار شد و یك روز قبل از پایانِ جنگ درگذشت. آن روز، روزِ دهمِ نوامبرِ ١٩١٨ بود. برتون آن نامه را در نهم نوامبر می‌نویسد تا فردای آن روز یعنی دهم نوامبر پستش کند. اما فردای آن روز قبل از آن که نامه را پست کرده باشد خبردار می‌شود آپولینر مرده است. برای همین آن خبر را هم روی یك تکه كاغذِ کوچولو و مربع شکل به نامه می‌چسباند: اما گیوم آپولینر همین الان رفت. برتون و آراگون وقتی که هنوز هر دو دانشجوی پزشکی و همکلاس بودند با یکی دو نفر دیگر از دوستانشان مکتب و جنبشِ سوررئالیسم را به وجود آوردند. این تقریباً در اوایلِ دهۀ ١٩٢٠ بود. اما، تقریباً ده سال بعد، برتون و آراگون میانه‌شان به‌هم خورد. آن وقت آراگون از جنبشِ سوررئالیسم جدا شد و به حزب كمونیست پیوست. این بود که سوررئالیست‌ها از آراگون بدشان می‌آمد. حتی با لقبِ یهودا ازش یاد می‌كردند. وقتی برتون مرد، چندان انتظار نمی‌رفت که آراگون این‌طور با احساسات ِ لطیف از مرگ برتون اظهار تألم كند. آندره برتون در ٢٨ سپتامبر ١٩۶۶، در ساعتِ شش صبح، درگذشت. آن روز چهارشنبه بود. خودِ آراگون در ٢۴ دسامبر ١٩٨٢ درگذشت. عنوانِ یک کاغذ کوچولو به شکل مربع را من برای این یادداشت انتخاب كرده‌ام. یادداشتِ خودِ آراگون این را نداشت. عباس پژمان ٧ مهر ۱۴۰۳ @apjmn