زنان مسلمان در تاریخ علم

قسمت اول: بانو لُبنی قرطبه‌ای، بزرگترین دانشمند زن مسلمان عصرش

پس از بعثت پیامبر و ظهور دین اسلام، زنان و مردان در کنار یکدیگر در پی کسب علم گام برمی‌داشتند.
پیامبر اسلام ﷺ با بیان اینکه «طَلَبُ الْعِلْمِ فَرِيضَةٌ عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ» (ابن ماجه، ۲۲۰) «طلب علم بر هر مسلمانی فرض است.» زنان و مردان مسلمان را به تحصیل علم دعوت می‌کردند. زنان مسلمان نیز در کنار مردان مسلمان در ساخت تمدن بزرگ اسلامی نقش چشم‌گیری داشته‌اند؛ پس بیایید یادی کنیم از بانو لبنی قرطبه‌ای، یکی از این بانوان مسلمان نمونه در تاریخ علم.

قرن ده میلادی است. در شهر قرطبه، بانو لبنی قرطبی ریاضی‌دان را می‌بینی که در حال استنساخ کتب علمی است؛ مشغول استنساخ کتب دانشمندانی مانند اقلیدس و ارشمیدس است؛ نظریات خود را نیز ضمیمۀ آن‌ها می‌سازد. از سویی دیگر، کودکان کوردوبا را می‌بینی که در محضر وی نشسته‌اند و شعر و ریاضیات یاد می‌گیرند و در عین حال، او را می‌بینی در سِمَت مدیریت کتابخانه؛ کتابخانۀ عظیم قصر قرطبه، مهم‌ترین و یکی از بزرگترین کتابخانه‌های آن زمان جهان. در قصر باهوش‌تر و اصیل‌تر از او یافت نمی‌شود. او را می‌بینی که آمادۀ سفر می‌شود؛ به سفرهای طولانی می‌رود و در شهرهای مختلف جهان می‌گردد؛ به جمع آوری کتاب‌ها و آثار علمی می‌پردازد و کتاب‌های کتابخانه قرطبه را به ۵۰۰ هزار جلد می‌رساند. [۱]

بانو لبنی قرطبی تنها زن اهل علم و کتاب در خلافت اندلس اسلامی نبود؛ زنان بسیاری مانند ایشان اهل علم و جمع‌آوری کتب بودند. یکی از این زنان عایشه، دختر احمد بن قادم بود. عایشه‌بنت‌احمد در علم و ادب و شعر یکی از داناترین زنان عصر خود بود و کتابخانۀ او یکی از غنی‌ترین و گران‌بهاترین کتابخانه‌های شخصی. در آن دوره بازار کتاب‌فروشان قرطبه یکی از مراکز معروف و پررونق و پررفت‌وآمد شهر بود. [۲]

در قرطبه زنان در کنار مردان در رشته‌هایی مشابه تحصیل می‌کردند؛ به‌طوری که هم در ادبیات و هم در فعالیت‌های علمی به پیش نیز آمده بودند. [۳]

بنابر اطلاعاتی که E. Sordo در کتاب Moorish Spain (London, 1963) خویش می‌دهد در قرن دهم میلادی تعداد زنانی که در قرطبه (کوردوبا) مشغول استنساخ کتب مختلف بوده‌اند، به بیش از ۱۷۰ تن می‌رسیده است. اهمیت موضوع را باید به‌خوبی درک کنیم؛ کتاب و کتابخانه!
کتابخانۀ قرطبه، کتابخانه‌ای که بانو لبنی قرطبی زندگی در آن گذراند و به تجهیز آن پرداخت. کتابخانه‌ای است که بدون آن هیچ پیشرفتی در اروپا به وجود نمی‌آمد!
ما امروزه دیگر می‌دانیم که بنیان‌گذاران اولین دانشگاه‌های اروپای مسیحی مانند آکسفورد و کمبریج گروه‌‌هایی به‌سوی کتابخانه‌ها و دانشگاه‌های اندلس اسلامی فرستاده‌اند تا کتاب‌های عربی را ترجمه کنند و به دانشگاه‌هایشان بیاورند. بنیان و منبع علمی پایۀ این دانشگاه‌ها را که از ارکان اصلی انقلاب علمی در تاریخ علم هستند، کتاب‌ها و آثار علمی مسلمین در اندلس اسلامی و کتابخانه‌های عظیم آن تشکیل می‌دهند. دانشمندان اروپایی کتب دانشمندان مسلمان را از کتابخانه‌های قرطبۀ اسلامی مانند کتابخانه‌ قصر که تحت مدیریت بانو لبنی قرطبی بوده است، تهیه کرده و به مطالعه آن‌ها پرداخته‌اند. مطالعۀ این کتب زمینۀ رنسانس اروپا را فراهم کرده است. [۴]

تمام این‌ها نیز ثمرۀ محافظت بانوان مسلمانی مانند لبنی قرطبی از این کتب بود. پس بنگر به این تأثیر شگرف زنان مسلمان در تاریخ علم و پا جای پای آن‌ها بگذار.

منابع:
1. Lubna of Córdoba - Wikipedia
و
Samuel P. Scott, The History of the Moorish Empire in Europe, Philadelphia & London: J.B. Lippincott Company, 1904, vol. 3, p.447; quoted in [FSTC]
و
https://www.bbc.co.uk/radio/play/b03vd5xt
www.bbc.co.uk. BBC Radio 3. Retrieved 2018-08-21.

۲- تاریخ دولت اسلامی در اندلس، نوشته‌ی محمد عبدالله عنان، ترجمه‌ی عبدالمحمد آیتی، جلد اول، ص ۴۹۶

3. Charles E. Chapman, A History Of Spain, The Free Press, (2nd Printing), New York USA 1966, s.51

4. https://t.center/anti_shobahat/710
و
https://t.center/anti_shobahat/711

«انجمن آنتی‌شبهات»

https://bit.ly/2MgPIKo

🔍 @anti_shobahat