ابن نفیس، پزشکی و بیمارستان در تاریخ اسلام ابن نفيس كه بود و چه كرد؟ ابن نفیس پزشک مسلمانی که به ابن سینای دوم و جالینوس عرب مشهور است. در معرفی ايشان در كتاب «قيمة الوقت عند العلماء» چنين آمده است: «امام فاضل، حكيم علاء الدين ابن النفيس، علی بن ابی حزم قَرشی، منسوب به قَرش كه نام شهری در ماوراء النهر است. او تقريباً به سال ۶۱۰ هجری در دمشق به دنيا آمد و به سال ۶۸۷ هجری در قاهره درگذشت (رحمه الله تعالی رحمة واسعة).» [۱] ابن نفیس فارغ التحصیل دانشگاه و بیمارستان نوری است که نورالدین زنگی آن را تأسیس کرده بود. اين بيمارستان كه بسيار مجهز بوده است، در دمشق بنا شد و پزشكان بزرگ بسيارى مانند ابن نفيس و ابن ابی اصیبعه، دانش آموختهٔ اين بيمارستان بودند. ويل دورانت در خصوص اين بيمارستان مى‌نويسد: «اسلام در ایجاد بیمارستان‌های خوب و تهیهٔ لوازم آن نیز پیشاهنگ جهان بود. بیمارستانی که نورالدین محمود به سال ۵۵۶ ه‍.ق (١١۶٠ م) در دمشق ایجاد كرده بود، سه قرن تمام بیماران را بدون دستمزد علاج می‌كرد و داروی رایگان نیز می‌داد. به گفتهٔ تاریخ نویسان، اجاق این بیمارستان ٢۶٧ سال پیاپی مشتعل بود و خاموش نشد. ابن جبیر که به سال ۵٨٠ ھ.ق (١١٨۴ م) به بغداد رفته بود، از دیدار بیمارستان بزرگ عضدی شهر که چون قصرهای سلطنتی بر ساحل دجله سر برافراشته بود و بیماران را غذا و داروی رایگان می‌داد، تعجب كرد.» [۲] «ابن النفيس در علم طب يگانهٔ روزگار بود و در علم طب تأليفاتی بسيار عالی و سودمند دارد، او كتاب (الشامل) را در طب نوشت و از فهرست اين كتاب دانسته می‌شود كه اين كتاب سيصد جلد بوده است، اين را بعضی از دوستان ابن النفيس ياد نموده‌اند كه ابن النفيس هشتاد جلد آن را پاک نويسی نمود. و كتاب (المهذَّب) را در سرمه و علاج چشم نوشت. و بر (قانون) ابن سينا در چندين جلد شرح نوشت. غير از اين‌ها كتاب‌های ديگری نيز در طب دارد. کتاب مهم او یعنی الشامل فی صناعة الطبیه در واقع دائرة المعارف پزشکی بوده است.» [۳] «در کتاب الشامل ابن نفیس بخش در خور توجهی در زمینه فن جراحی و جزئیات وظایف جراح نسبت به بیماران وجود دارد.» [۴] «فی الجمله می توان گفت ابن نفيس، امامی بزرگ بود و بسياری از دانشمندان او را ابن سينای دوم ناميده‌اند. ابن النفيس در علم منطق نيز اطلاعاتی دارد و در اين زمينه كتاب مختصری نوشت و بر كتاب (الهداية) تأليف ابن سينا در منطق شرح نوشت. و در اصول فقه، فقه، علوم عربی، حديث و غير از اين‌ها نيز تأليف دارد. و بر كتاب (التنبيه) در فقه، تأليف علامه ابواسحاق شيرازی از اول آن تا باب (سجود السهو) شرح نوشت. او در مدرسه‌ی مسروريه در قاهره مدرس (فقه) بوده است. کتاب تنبیه ابو اسحاق شیرازی که ابن نفیس برای آن شرح نوشته است در فقه مذهب شافعی است و با توجه و بررسی این را می‌رساند که ابن نفیس از علمای بزرگ مذهب شافعی بوده است.» [۵] ابن نفیس را می‌توان یکی از دانشمندان پایه‌گذار علم نوین برشمرد؛ زیرا وی نیز همانند دیگر دانشمندان اسلامی (مانند ابن هیثم مشهور) پژوهش‌های خود را بر اساس مشاهده و آزمایش مستقیم انجام می‌داده است. ابن نفیس بیش از درمان به دنبال عوامل بیماری‌ها بوده و اولین کسی می‌باشد که یک کتاب علمی در این زمینه ارائه کرده است. همچنین وی به عنوان برگترین فیزیولوژیست قرون وسطی شناخته می‌شود. ابن نفیس اولین کسیست که بصورت مستند سخن از دگرگشت و متابولیسم به میان آورده است. [۶] همچنین ابن نفیس کاشف و اولین توصیف‌گر صحیح گردش خون ریوی در بدن انسان نیز می‌باشد. [۷] «برای اين كه بدانيد ابن نفیس دستگاه گردش خون را كشف نمود مراجعه كنيد به كتاب (الطبيب العربي ابن النفيس) تأليف دكتر سلمان قَطايه، چاپ بيروت، سال 1984 در ضمن به سلسله‌ای از مؤلفات كه عنوان آن (أعلام الطب العربي) است و مؤسسه ((العربية للدراسات والنشر)) در بيروت آن را انتشار داده است مراجعه کنید.» [۸] ابن نفیس این كشف بزرگ را در هفت قرن پيش در عالم طب به دست آورده است که این نشان می‌دهد باید در انتساب این کشف به میگل سروتو و ویلیام هاروی که در سده‌های ۱۶ و ۱۷ - سه سده پس از ابن نفیس - می‌زیسته‌اند، تردید کرد. «وی برای نخستین بار تشریح گردش کوچک خون در بدن را در کتاب شرح قانون ابن سینا ذکر کرده است، براساس شرح ابن نفیس خون از بطن راست قلب وارد شریان‌های ششی می‌شود و به شش‌ها می‌رود. پس از تصفیه شدن و گرفتن اکسیژن در شش ها نیز از راه سیاه رگ‌های ششی به دهلیز چپ و از آنجا به بطن چپ قلب می‌رود.» [۹]