جایگاه تحقیق در اسلام! اساسِ علم بر تحقیقی‌بودنِ باورهاست. تحصیل علم را می‌توان تحقیقی قاعده‌مند، بدون پیشداوری و تعصب برای فهم و دانستنِ حقیقتِ چیزی دانست. خداوند نیز در قرآن کریم به این اصل تحقیقی‌بودن باورها اشاره می‌کنند و می‌فرماید: باورهای انسان‌ها بایستی تحقیقی باشند. {ٱلَّذِينَ يَسْتَمِعُونَ ٱلْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُۥٓ ۚ أُو۟لَٰٓئِكَ ٱلَّذِينَ هَدَىٰهُمُ ٱللَّهُ ۖ وَأُو۟لَٰٓئِكَ هُمْ أُو۟لُوا۟ ٱلْأَلْبَٰبِ} [سورة الزّمر: 18] ‏ترجمه: ‏آن کسانی که به همه سخنان گوش فرا می‌دهند و از نیکوترین و زیباترین آنها پیروی می‌کنند . آنان کسانیند که خدا هدایتشان بخشیده است ، و ایشان واقعاً خردمندند .‏   ‏توضیحات : ‏ ‏«الْقَوْلَ»: مراد هر گونه سخن و گفتاری است؛ چرا که این آیه بیانگر آزاداندیشی مسلمانان و انتخابگری ایشان در مسائل مختلف است. به مؤمنان اجازه می‌دهد سخنان دیگران را مطالعه و بررسی کنند و اهل تحقیق باشند.‏ (خرمدل، تفسیر نور) ‏{وَلَا تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِۦ عِلْمٌ ۚ إِنَّ ٱلسَّمْعَ وَٱلْبَصَرَ وَٱلْفُؤَادَ كُلُّ أُو۟لَٰٓئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْـُٔولًۭا} [سورة الإسۡراء: 36]  ‏ترجمه: ‏از چیزی دنباله‌روی مکن که از آن ناآگاهی. بی‌گمان (انسان در برابر کارهایی که) چشم و گوش و دل، همه (و سایر اعضاء دیگر انجام می‌دهند) مورد پرس و جوی از آن قرار می‌گیرد.‏ این یعنی انسان از باوری باید پیروی کند که با علم و تحقیق و مطالعه به آن دست یافته است نه از روی تقلید و تعصب و ... {وَقَالُوا۟ لَن يَدْخُلَ ٱلْجَنَّةَ إِلَّا مَن كَانَ هُودًا أَوْ نَصَٰرَىٰ ۗ تِلْكَ أَمَانِيُّهُمْ ۗ قُلْ هَاتُوا۟ بُرْهَٰنَكُمْ إِن كُنتُمْ صَٰدِقِينَ} [سورة البقرة: 111]  ‏ترجمه: ‏و گویند: جز کسی که یهودی یا مسیحی باشد هرگز (کس دیگری) به بهشت در‌نمی‌آید. این آرزو و دلخوشی‌های ایشان است (و جز مشتی یاوه و سخنان ناروا نمی‌باشد). بگو: اگر راست می‌گویید دلیل خویش را بیاورید. این آیه نیز اهمیت دلیل و حجت را بیان می‌کند، می‌گوید: ما باید فرزندانِ دلیل باشیم نه فرزندانِ تقلید و جزم‌اندیشی. 《نحن ابناء الدلیل》  {لَقَدْ جِئْنَٰكُم بِٱلْحَقِّ وَلَٰكِنَّ أَكْثَرَكُمْ لِلْحَقِّ كَٰرِهُونَ} [سورة الزّخۡرف: 78] ‏ترجمه: ‏ما حق را برای شما آوردیم ولی اکثر شما حق را نپسندیدید و آن را دشمن داشتید.‏ در این آیه نیز به‌وضوح بیان می‌شود که پیروی باید از حق باشد نه مثلاً رای اکثریت و ... و آیات بسیار دیگری مانند آیات فوق‌الذکر در این زمینه موجود هستند. بدیع الزمان سعید نورسی فرق بین ایمان "تقلیدی" و "تحقیقی" را به زیبایی چنین بیان می‌کنند: 《ایمانِ تقلیدی ایمانی است که متکی به علم و تحقیق نیست بلکه متکی بر ظاهر و تلقین است و براساس تقلید بنا‌ شده است. ولی در ایمانِ تحقیقی، شخص با نظر حکمت به نفس و کائنات نگاه کرده و درنتیجه آن ایمانی در قلب حاصل می‌شود که در برابر هر شبهه و تردد، هر دسیسه و وسوسه‌ای و یا بدون تزلزل در مقابل افکار باطل، ایستادگی می‌کند. صاحب چنین ایمانی، بر روی هرچیزی، سکۀ قدرت، خاتم ربوبيت و نقش قلم الله را مشاهده می‌کند. انسانی که به طور تحقیقی به الله ایمان دارد، وجود خود و اشیاء اطراف خود را تجلی‌ای از اسامی الله می‌بیند. دیگر برای او هر مخلوق به‌عنوان گنجینۀ تفکر و هر نعمت به‌عنوان دعوت‌کنندۀ شکر است. قلب انسانی که با این ایمان نورانی می‌گردد، تمام حواس و لطایفش با اخلاق قرآن نورانی می‌گردد. و از هر شعبه‌ای از این اخلاق قرآنی، نور و ذوق متفاوت احساس می‌کند.》 (سعید نورسی، رسائل نور) حکیم عمر خیامی، ریاضیدان و منجم بزرگ مسلمان، نیز به نکته‌ای بسیار زیبا در‌خصوص اهمیت تحقیق اشاره می‌کنند، آنجا که در کتاب "شرح ما اشکل من مصادرات کتاب اقلیدس" می‌گویند: «همانا تحقیق در علوم و تحصیل دانش‌ها با دلیل و برهان حقیقی بر کسانی که طالب نجات و جویای سعادت ابدی باشند، از جملۀ فرایض و واجبات است... فایدۀ علوم ریاضی این است که موجب ورزیدگی ذهن و تندکردن خاطر شود و نیز نفس را عادت دهد تا از قبول اموری که مقرون به دلیل و برهان نباشد، اجتناب کند.» [دو رسالۀ خیامی، بازنویسی 1-الرسالة فی البراهین علی مسائل الجبر و المقابلة. 2_ شرح ما أشکل من مصادرات کتاب اقلیدس اثر حکیم عمر خیام نیشابوری (تألیف قرن پنجم هجری) به کوشش سید حجت الحق حسینی ایرانی.] تهیه شده در: انجمن آنتی‌شبهات #تحقیق «انجمن آنتی‌شبهات» ✾ @anti_shobahat‌