امیر طاهری
مسکو، پکن و تهران: برخورد واقعیات با خیالات
رهبر عالی‌قدر جهان اسلام
غازان، مرکز تاتارستان، یکی از جمهوری‌های فدراسیون روسیه محل نگهداری یکی از مقدس‌ترین نمادهای کلیسای ارتدوکس روسی است‌ــ کلیسایی که پاسداری از و احترام به اشیا‌ء نظر‌کرده یا «ایقون» به زبان روس را بخش مهمی از ایمان می‌شمارد. نماد موردبحث «عذرای سیاه» نام دارد. تابلویی با زمینه سیاه که مریم مقدسه را در حالتی از رجاء آمیخته به خوف نشان می‌دهد. در فولکلور مذهبی قوم روس، هر‌کس می‌تواند با دعا خواندن در برابر این تابلو از «عذرای سیاه» بخواهد که خواست‌های دشوار فرد مؤمن را برآورد.
جالب اینجاست که اکثریت مردم غازان و تاتارستان، به‌طور کلی، مسلمان‌اند. غازان همچنین پایتخت ایوان هراس‌انگیز (مخوف) بود که قوم روس را که برای دو قرن زیر یوغ تاتار بود، آزاد کرد. ۹ گنبدی که کلیسای جامع بازیلی مقدس در مسکو را زینت می‌دهند، نماد عمامه‌ها و کلاه‌های (پاپاق به زبان تاتار) خان‌های مسلمان غازان‌اند که ایوان سربریده‌شان را به‌عنوان غنائم جنگی به مسکو آورد.
چند هفته پیش وسایل ارتباط‌جمعی یا رسانه‌های جمهوری اسلامی با عناوینی مانند «دیدار تاریخی در غازان» و «فصل تازه‌ای که در غازان بازخواهد شد» از گردهمایی کشورهای عضو بریکس، بلوک تجاری به رهبری روسیه و جمهوری خلق چین، یادکردند. رهبران جمهوری اسلامی امیدوار بودند که عهدنامه ۲۵ ساله‌ای را که وعده می‌دهند، در غازان به امضای ولادیمیر پوتین و مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری جدید اسلامی، برسانند. این عهدنامه که متن نهایی آن ظاهراً در دوران ریاست جمهوری آیت‌الله ابراهیم رئیسی تهیه شد، جانشین عهدنامه‌ای می‌شود که سال آینده میلادی به پایان می‌رسد.
متن موردبحث تا آنجا که از گزارش‌هایی که از مسکو و تهران می‌توان فهمید، چند ویژگی مهم دارد. نخستین ویژگی ارتقاء سطح سیاسی قانونی متن از تفاهم‌نامه برای همکاری به تعهدنامه یا معاهده است که دو یا چند کشور را در همه زمینه‌ها در نزدیک‌ترین حد ممکن به همبستگی‌ــ بدون اتحاد کامل‌ــ می‌رساند. با امضای عهدنامه، کشورهای امضاکننده در واقع یک بلوک سیاسی اقتصادی نظامی تشکیل می‌دهند. دومین ویژگی متن جدید ملزم ساختن دو طرف به همکاری دفاعی است. در این چارچوب، ایران و روسیه متعهد می‌شوند که در صورت حمله خارجی، به کمک یکدیگر بشتابند. به‌طور مثال، اگر اسرائیل به ایران حمله کند، روسیه تعهد خواهد داشت که به کمک ایران بشتابد. همان‌طور که بر اساس یک قرارداد یا معاهده ۴۰ ساله مشابه با سوریه به کمک دولت بشار الاسد در دمشق رفت. سومین ویژگی متن موردبحث عملی کردن ۲۵ تفاهم‌نامه‌ای است که روسیه و ایران در زمینه‌های گوناگو‌ن‌ــ از حذف ویزا برای شهروندان دو کشور گرفته تا گشایش یک شاهراه بازرگانی برای ایران از طریق روسیه به اروپا‌ــ امضا کرده‌اند، اما هرگز اجرانشده‌اند.
اما دریکی دو هفته گذشته، موسیقی متن این مغازله دیپلماتیک عوض‌شده است و تم عشق و مهتاب و ویلون اندک‌اندک جای خود را به صدای طبل هشداردهنده داده است. نخستین طبل هنگامی نواخته شد که پوتین طرح عضویت کامل جمهوری اسلامی در بلوک اقتصادی اوراسیا را وتو کرد. هفته پیش مسکو اعلام کرد که جمهوری اسلامی به‌عنوان عضو ناظر یا مستمع آزاد، یعنی بدون حق رأی، با اوراسیا مراوده خواهد داشت. طبل بعدی را چند روز پیش کاظم جلالی، سفیر جمهوری اسلامی در مسکو، با ظرافت سرانگشتان دیپلماتیک به صدا درآورد.
جلالی که یکی از باتجربه‌ترین دیپلمات‌های نظام ولایی به شمار می‌رود، پس از دیداری با آندره رودنکو، یکی از معاونان سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، تلویحاً اعلام کرد که معاهده آرمانی تهران در غازان امضا نخواهد شد. او گفت: «تبادل‌نظر هنوز ادامه دارد»، فرمولی که دیپلمات‌ها برای تعلیق به کار می‌برند.
البته دیدار تشریفاتی آقای پزشکیان و همتای روس او آقای پوتین همچنان جزو برنامه‌های غازان است. در هر حال پوتین به‌عنوان میزبان کنفرانس با همه مهمانان دیدار خواهد کرد. در دیدار با پزشکیان، پوتین خواهد کوشید تا از دلخوری تهران به خاطر خودداری پوتین از شرکت در مراسم تحلیف پزشکیان بکاهد. با این حال، پیام دیدار در غازان در صورتی که اتفاق افتد، این خواهد بود: جمهوری اسلامی از دید مسکو، یکی از اعضای بریکس است، نه یک متحد و متفق ویژه.
رسانه‌های کنترل‌شده تهران از «جفای روس» سخن می‌گویند. مسکو با اعزام نخست‌وزیر روسیه به تهران از آیت‌الله علی خامنه‌ای خواست که برای کاهش تنش در منطقه بکوشد و به عبارت دیگر آتش جنگی را که در جریان است، شعله‌ور نکند. هفته گذشته هواپیماهای اسرائیلی یک هدف نظامی را که در منطقه زیر کنترل روسیه در ساحل مدیترانه‌ای سوریه قرار دارد، بمباران کردند، بی‌آنکه مسکو عکس‌العملی نشان دهد.
@AmirTahere4
