مصدر عبارت مشهور : « تهدّمت و الله أرکان الهدی » + نسخ خطی(در نقد نگاشته‌ای از کانال غلو پژوهی)
به مناسبت ایام شهادت امیرالمؤمنین علیه السلام ، لازم دانستیم به عبارت مشهوری که واقعه ای اعجاز گونه در هنگام ضربت خوردن حضرت را روایت مینماید اشاره و مصدر ان را بررسی نمائیم.
این روایت مشهور که در حال حاضر تنها منبع قابل دسترس عمومی آن کتاب شریف بحار الأنوار علامه مجلسی رضوان الله علیه می‌باشد ، در ضمن خبری طولانی درباره وقایع مربوط به شهادت حضرت امیر ع مینویسد:
« ... وضجت الملائكة في السماء بالدعاء، وهبت ريح عاصف سوداء مظلمة، ونادى جبرئيل عليه السلام بين السماء والأرض بصوت يسمعه كل مستيقظ :
تَهَدَّمَتْ وَ اللَّهِ أَرْکَانُ الْهُدَى وَ انْطَمَسَتْ وَ اللَّهِ نُجُومُ السَّمَاءِ وَ أَعْلَامُ التُّقَى وَ انْفَصَمَتْ وَ اللَّهِ الْعُرْوَةُ الْوُثْقَى قُتِلَ ابْنُ عَمِّ مُحَمَّدٍ الْمُصْطَفَى قُتِلَ الْوَصِیُّ الْمُجْتَبَى قُتِلَ عَلِیٌّ الْمُرْتَضَى قُتِلَ وَ اللَّهِ سَیِّدُ الْأَوْصِیَاءِ قَتَلَهُ أَشْقَى الْأَشْقِیَاءِ»
( بحار ج ۴۲ ص ۲۸۲ )
علامه مجلسی ره در ابتدای ذکر این خبر چنین مینگارد :
« رأَیْنَا فِی بَعْضِ الْکُتُبِ الْقَدِیمَةِ رِوَایَةً فِی کَیْفِیَّةِ شَهَادَتِهِ ع أَوْرَدْنَا مِنْهُ شَیْئاً مِمَّا یُنَاسِبُ کِتَابَنَا هَذَا عَلَى وَجْهِ الِاخْتِصَارِ قَالَ رَوَى أَبُو الْحَسَنِ عَلِیُّ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْبَکْرِیُّ عَنْ لُوطِ بْنِ یَحْیَى عَنْ أَشْیَاخِهِ وَ أَسْلَافِهِ ...»
( بحار ج ۴۲ ص ۲۵۹ )
با توجه به نام ابو الحسن بکری ، و با رجوع به بخش مصادر بحار ، خواهیم یافت که این‌کتاب همان کتاب مقتل امیرالمؤمنین ع است که علامه در مقدمه بحار و در ضمن مصادر خود بدان اشاره مینماید :
«... و کتاب الأنوار فی مولد النبی ص و کتاب مقتل أمیر المؤمنین ع و کتاب وفاة فاطمة ع الثلاثة کلها للشیخ الجلیل أبی الحسن البکری أستاد الشهید الثانی رحمة الله علیهما.» (بحار ج ۱ ص ۲۲ )
هر چند مرحوم علامه دسترسی به این کتاب داشته و از ان نقل روایت کرده اند ، اما در انتساب این سه کتاب به استاد شهید ثانی خلطی صورت گرفته است.
در مقابل نقل علامه مجلسى، صاحبان کتب تراجم نظرات ديگرى دارند:
مرحوم آقابزرگ طهرانی در الذریعه و صاحب اعیان الشیعه میگویند:
ابو الحسن بكرى نام دو نفر است:
۱- ابوالحسن على بن محمد بكرى ، استاد شهید ثانی و متوفای قرن دهم و مذهب او‌شافعی است.
۲- ابوالحسن احمد بن عبد الله بكرى
اما این شخصيت مورد نظر ما، هيچ ارتباطى با شهيد ثانى ندارد.
وى بنابر تحقيق، مربوط به پیش از قرن هفتم هجرى است زيرا ابن تیمیه در كتاب منهاج السنة پيرامون او و كتابش سخن گفته، پس او مقدم بر ابن تيميه متولد سال ۷۲۸ هجرى است.
علاوه بر اين، صاحب ریاض العلما مى‌فرمايد:
« يك نسخه قديمى از كتاب الأنوار ابوالحسن بكرى نزد من هست كه تاريخ كتابت آن ۶۹۶ هجرى است».
( اعیان الشیعة، ج۳، ص۱۲ * و الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲، ص۴۰۹ـ۴۱۱ )
اما ظاهرا او متوفای قرن ۵ هجریست. چنانچه ذهبی نام او را در زمره کسانی که در سال ۴۸۷ هجری وفات کرده اند ذکر میکند . (سیر اعلام النبلاء، ج ۱۹ ، ص ۳۶ )
بنا بر اين او شاید در قرن ششم وفات يافته است ، بلکه قول أصحّ ان باشد که وی را متوفای قرن ۵ هجری بدانیم.
اما کتاب مقتل امیرالمؤمنین ع و عبارت مشهور ( تهدّمت و الله أرکان الهدی ... )
معرفی نسخه :
۱- کتابخانه بروجردی، شماره نسخه۲۸۸/۶
۲- مرکز احیاء ، شماره نسخه ۳۵۵۶/۱
(معرفی در فنخا، ج۳۱، ص۱۶۸)
—————-
نسخ خطی :
https://t.center/alhejazi/1851۰
