💠 " واژه‌های فارسی‌ِ پورسینا " (خاستگاه: لغات فارسی ابن‌سینا و تأثیر آنها در ادبیات، دکتر محمد معین؛ مقدمه‌ی لغتنامه‌ی دهخدا، چاپ دوم از دوره‌ی جدید، انشارات دانشگاه تهران، ۱۳۷۷) ابوعلی سینا (۳۷۳-۴۲۸ ه‍.ق.) وابوریحان بیرونی (۳۶۲-۴۴۰ ه‍.ق.) دو بزرگ‌مرد معاصر یکدیگر بودند، منتهی بیرونی بزرگ‌سالتر از ابن‌سینا بود. مکاتبات و مناظرات آن دو دانشمند معروف است. آنچه اینک مورد توجه ماست، خدمتی است که ایشان به زبان و لغت پارسی کرده‌اند. ابن‌سینا با کتاب "دانشنامه" و بیرونی با کتاب "التفهیم " خود نهضتی در ایران پدید آوردند که دامنه‌ی تأثیر آن تا عصر حاضر کشیده شده است. با تألیف این دو کتاب، فرهنگ لغات پارسی غنی‌تر و ارجمندتر گردید، زیرا این دو دانشمند از لغاتی که متداول و رایج بود و نیز از آنچه در بطون کتب مضبوط بود گلچین کرده در دو اثر جاویدان خود به کار بردند. آنان برای مفاهیمی نیز که لغتی در میان مردم یا در کتب پیشینیان نیافته بودند، لغات رایج را مجازاً به معانی جدید استعمال کردند؛ و در صورت ضرورت، ترکیبات و اصطلاحاتی از مفردات پارسی پرداختند، و زبان پارسی را _تا آنجا که در آن روزگار میسر بود_ شایسته‌ی ادای مفاهیم علمی کردند. زمان تألیف دانشنامه و التفهیم نزدیک به یکدیگر است، چه التفهیم در سال ۴۲۰ ه‍.ق. تألیف شده و سال تألیف دانشنامه هرچند مشخص نیست، ولی بطور قطع بین سالهای ۴۱۴ تا ۴۲۸ ه‍.ق بوده است. بنابراین با مدارک موجود، تقدم و تأخر تألیف این دو کتاب و تأثیر یکی در دیگری معلوم نیست. در هر حال-با وجود اختلاف دانشنامه و التفهیم در موضوع- آن دو کتاب، لغات و ترکیبات مشترک بسیار دارند که از آن جمله است: 🔸️آبناک: پرآب و زمینی که از همه جای آن آب بیرون می‌جوشد 🔸️آرمیدن(و مشتقات آن): ساکن‌بودن، بی‌حرکت بودن 🔸️آمیختن(و مشتقات آن): اختلاط و امتزاج و ترکیب 🔸️اندریافتن(و مشتقات آن): ادراک کردن 🔸️باریک: دقیق 🔸️برسو: عالی و سمت فوقانی 🔸️پذیرفتن=پذرفتن: قبول. بیرونی آن را به معنی نجومی به کار برده[التفهیم] و ابن‌سینا به معنی فلسفی[دانشنامه، الهی]. 🔸️پیوستن: اتصال. بیرونی این کلمه را به مفهوم نجومی گرفته[التفهیم] و ابن‌سینا به مفهوم فلسفی[دانشنامه، الهی]، و همچنین است پیوند به معنی اتصال[التفهیم]، [دانشنامه، الهی]. 🔸️تنومند: جرم و جسم، و تنومندی: جسمانیت. بیرونی به مفهوم نجومی استعمال کرده[التفهیم] و ابن‌سینا به معنی حکمی[دانشنامه، طبیعی]. 🔸️جنبانیدن(و مشتقات آن): حرکت دادن، تحریک 🔸️چگونگی: کیفیت 🔸️چهارسو: چهارگوشه(مربع، مستطیل) و چهارسویی(چهارگوشه بودن) 🔸️خرمن: هاله(ماه) 🔸️دیگرم: وصف ترتیبی، دیگر 🔸️دیداری: مرئی 🔸️راست: مستقیم(خط) 🔸️رده: صف، سطر(کلمات) 🔸️زبرسو: علوی مقابل سفلی 🔸️زیانکار: مضر، ضاری 🔸️سه سو: مثلث، و سه سویی: مثلث‌‌بودن 🔸️شمار: عدد 🔸️فروسو: تحت، سفل 🔸️فروشدن: انحطاط و سقوط و غروب 🔸️کرانه: کنار و طرف و حاشیه 🔸️گرایستن: میل‌کردن، متمایل‌شدن 🔸️مانندگی: شباهت و تشبیه 🔸️میانگین: میانگی، واسطه، متوسط 🔸️نگرش: نظر، ملاحظه 🔸️نهادن: فرض کردن 🔸️هموار: مسطح، و همواری: مسطح‌بودن 🔸️یاد داشتن(و مشتقات آن): حفظ، به‌خاطر داشتن #جهان_ایرانی #آیین_سخن 💠 ایرانسرا، کانالی برای مرزبانی فرهنگ ایران. به #ایرانسرا بپیوندید👇 @aeenesokhan @IRANSARA_IR