ابوالقاسم فنائی

📝📝📝مروری بر کتاب «دین در ترازوی اخلاق»

🔻🔻🔻یادداشتی از محمّدامیر قدّوسی منتشر شده در وب‌سایت #مشق_نو

📌بریده‌ای از متن:

🖊کتاب دین در ترازوی اخلاق، پژوهشی در باب نسبت میان اخلاق دینی و اخلاق سکولار اثر ابوالقاسم فنائی است که از سوی انتشارات صراط در سال ۱۳۸۴ هجری خورشیدی منتشر شده است. این کتاب بخشی از فرآورده نهایی پژوهشی یک‌ ساله است که نویسنده محترم کتاب در دوران اقامت‌اش در انگلستان و به سفارش موسسه معرفت و پژوهش انجام داده است.

🖊بخش دیگری از فرآورده این پژوهش، بعدها و در سال ۱۳۸۹ هجری خورشیدی با نام اخلاق دین‌شناسی، پژوهشی در باب مبانی اخلاقی و معرفت‌شناسانه فقه منتشر شد. نویسنده در کتاب دوم وعده داده بود که بخش نهایی فرآورده پژوهش پیش گفته، در کتابی با نام اخلاق دین‌داری منتشر خواهد شد که البته این وعده تاکنون جامه تحقق به تن نپوشیده است.

🖊کتاب دین در ترازوی اخلاق دربردارنده دو بخش و هفت فصل است. بخش نخست کتاب به بحث‌های مقدماتی پژوهش می‌پردازد و دربردارنده دو فصل با نام‌های (۱) درآمدی تاریخی و (۲) تعریف دین و اخلاق است. نویسنده، بخش دوم کتاب خود را، که بخش اصلی پژوهش اوست، در پنج فصل (فصول سوم تا هفتم) سامان داده است. نام این فصول به ترتیب عبارتند از: (۳) وابستگی اخلاق به دین، (۴) وابستگی دین به اخلاق، (۵) خدمات دین در قلمرو اخلاق، (۶) ناظر آرمانی و منظر اخلاقی و (۷) خدا به‌عنوان ناظر آرمانی.

🖊در بیانی کوتاه و خلاصه می‌توان گفت که نویسنده در کتاب دین در ترازوی اخلاق می‌کوشد تا نشان دهد که اولاً اخلاق از حیث زبان‌شناسی، وجودشناسی، روان‌شناسی و عقلانیت مستقل از دین است و ثانیاً دین و خصوصاً شریعت (= باید و نبایدهای دینی) واجد فرامین ضداخلاقی نیست و نمی‌تواند باشد و ثالثاً قرائت صحیح از اخلاق دینی با قرائت صحیح از اخلاق سکولار سازگار است و حتی قرائت صحیح از اخلاق دینی با بسیاری از قرائت‌‌هایی از اخلاق سکولار که از نظر نویسنده پذیرفتنی نیستند نیز ناسازگار نیست.

🖊به بیان دیگر، نویسنده در این کتاب می‌کوشد تا نشان دهد وابستگی تاریخی اخلاق به دین، به‌معنای وابستگی وجودی اخلاق به دین نیست. همچنین او می‌کوشد تا نشان دهد که صرف‌الوجود بودن خدا و استجماع تمام صفات کمالیه در او، مقتضی وجود صفات اخلاقی در او نیز است و به همین دلیل خدای مالک یا خدای شارع یا خدای فقه، نمی‌تواند عادل و صادق و مشفق و خیرخواه و… و در یک کلمه اخلاقی نباشد.

🖊اخلاقی بودن خدا، کیفیت تشریع و قانون‌گذاری او را مهار می‌کند و موجب می‌شود که خداوند از روی طوع و اختیار، از تشریع ضداخلاقی پرهیز کند. به بیان دیگر قدرت مطلق خدا در عرصه تکوین، و مختار بودن او در عرصه تشریع، باعث نمی‌شود که او خود، خویشتن را در چارچوب اخلاق محدود نکرده و از قانون‌گذاری ناعادلانه و ضداخلاقی پرهیز نکند. صفات اخلاقی خدا، چارچوب رفتارهای تکوینی و تشریعی اویند و از نظر نویسنده این مهار خودانگیخته با قدرت علی‌الاطلاق خداوند هیچ منافاتی ندارد.

🔸متن کامل این نوشتار را در لینک زیر بخوانید
mashghenow.com/?p=5848

#محمدامیر_قدوسی #ابوالقاسم_فنائی #اخلاق #دین

🔸نشانی تلگرام «مشق نو»:
t.center/mashghenowofficial

🍃یکی از خطاهای استراتژیک تفکر #سنتی این است که در مقام مواجهه با #دنیای_جدید و در مقام استنباط موضع #دین نسبت به این دنیا به سراغ « محصولات » و « میوه های» این دنیا می رود و از «ریشه ها» غفلت می ورزد و میوه ها را از ریشه ها جدا می کند و جدا می خواهد و گمان می برد که في المثل تأسیسات و نهادهای اجتماعی #مدرن را می توان براساس اخلاق و عقلانیت سنتی (فقه سنتی) اداره کرد و بدون التزام به اخلاق مدرن می توان از علم و تکنولوژی مدرن به نحوی شایسته بهره مند شد، يا علوم طبیعی را از علوم انسانی تفکیک کرد و علوم اسلامی را به جای علوم انسانی نشاند. صاحبان وحاملان این تفکر می پندارند که «دنیای جدید بزرگ شده دنیای قدیم» است و لذا ارزشها و هنجارهای حاکم بر این دو دنيا على الأصول می توانند یکسان باشند و با ارزشها و هنجارهای حاکم بر دنیای قدیم نیز می توان دنیای جدید را اداره کرد. چنین تفکری از شناختی سطحی و ناپخته از مختصات دنیای جدید و ریشه های آن تغذیه میکند و فهم و تفسیر خود از متون دینی را بر چنین شناختی بنیان می نهد و به جای اینکه در رفع جهل وتصحيح فهم خود بکوشد منتقدان مشفق را به بی دینی و بددینی و نوکری اجانب متهم می کند.🍃

#دکتر_ابوالقاسم_فنایی
کتاب «اخلاق دین شناسی»

کانون فلسفه و دین دانشگاه امیرکبیر
@kfvda