#افق_رویداد#فلسفه▫️زبان و اخلاق ( یا ما چگونه فریب می خوریم)
(امین قضایی)
یک روایت کوتاه مانند زیر را در نظر بگیرید:
« چند سال پیش از کنار بازار برده فروشی رد میشدم، برده ای نحیف و رنگ پریده، درغل و زنجیر دیدم که به زحمت می توانست سرپا بایستد. دلم برایش سوخت. آنرا از فروشنده خریدم و با خود به خانه بردم. اکنون وی در خانه من به عنوان خدمتکار زندگی می کند، زبان یاد گرفته و سلامت خود را کاملا بازیافته است. مدتی پیش خواستم وی را آزاد کنم، اما گفت که جایی برای رفتن ندارد و از من خواهش کرد که همین جا بماند و کار کند»
آیا شما عمل این فرد را اخلاقی و انسانی قضاوت میکنید؟ اگر تک تک جملات داستان فوق را به دقت بررسی کنیم، تمامی اعمال این فرد اخلاقی جلوه می کند، اما با این همه وی یک برده دار است و از انسان دیگری به عنوان برده استفاده میکند. نکته اینجاست که حتی یک برده دار هم میتواند عمل بردگی گرفتن یک انسان دیگر را اخلاقی جلوه دهد. اگر راوی روایت را به این صورت شروع می کرد که « چند سال پیش بود که برای انجام کارهای خانه به یک برده نیاز داشتم، در بازار برده فروشان، این برده را خریدم و با خود به خانه آوردم ....».
در این صورت، عمل وی دیگر اخلاقی جلوه نمی کرد. داستان چیست؟ در واقع هر دو راوی یک عمل را انجام داده اند: خریداری برده ای ضعیف و ناتوان و استفاده از آن به عنوان خدمتکار در خانه. آیا قضاوت اخلاقی ما به این راحتی از انتخاب ساده کلمات و نحوه بیان و به طور کل از زبان تاثیر می پذیرد؟
امانوئل کانت، معیار قضاوت اخلاقی را نیات فردی عمل می داند و نه نتیجه ای که آن عمل به همراه میآورد. با این حکم باید موافق بود اما این خود یک مشکل جدی و شاید خطرناکی را به همراه می آورد. اگر قضاوت اخلاقی ما به نیات وابسته باشند (همانطور که در این دو داستان مختلف می بینیم، یکی خرید برده به علت دلسوزی به حال وی و دومی خرید برده به خاطر نیاز خودخواهانه به یک خدمتکار)، پس انسانها براحتی خواهند توانست اعمال شنیع خود را اخلاقی جلوه دهند، زیرا نیات اموری پوشیده و مکتوم هستند و فرد قادر خواهد بود عمل خود را با ظاهری از کلمات که بیانگر نیات خیر او هستند، توجیه کند.
وابستگی یک عمل اخلاقی به نیات، باعث می شود که اخلاق به زبان وابسته شود و البته زبان مملو از صنایع ادبی، استعاره، ظواهر و بازی با کلمات است و این به افراد شرور یا شیاد کمک می کند تا اعمال غیراخلاقی را اخلاقی و مشروع جلوه دهند.
اگر فکر می کنید من به یک رابطه بسیار ظریف بین اخلاق و زبان اشاره می کنم، سخت در اشتباهید. این رابطه اگرچه مورد غفلت قرار گرفته است، اما کاملا زمخت، آشکار و شایع است.
@tahlilzamaneکانال تحلیل زمانه