طالب آملی، شاعر بزرگ سبک هندی

✅ خلاصه زندگینامه طالب آملی
▫️زاده: حدود ۹۸۷ هـ. ق آمل
▫️درگذشت: ۱۰۳۶ هـ. ق هند

محمد طالب آملی با تخلّص «طالب» (۱) یکی از بزرگترین و تواناترین شاعران آغازینِ سبک اصفهانی معروف به هندی است که در سده یازدهم هـ. ق در یکی از روستاهای (۲) آمل مازندران چشم به جهان گشود.

دوران زندگی طالب را به طورِ کلّی به چهار بخش می‌توان تقسیم کرد:

۱. دوره اقامت در مازندران از تولّد تا سال ۱۰۱۰ ﻫ. ق.
۲. دوره اقامت در سایر شهرهای ایران (اصفهان، کاشان، خراسان و مرو) تا ۱۰۱۶ ﻫ. ق.
۳. رفتن به هندوستان و اقامت در شهرهای مختلف هند (آگره، بندر سورات، گجرات، لاهور، مُلتان، اجمیر، کشمیر، فتح‌پور و ... .) تا ۱۰۲۸ هـ. ق.
۴. دورة ملک‌الشّعرایی در بارگاه جهانگیرشاه تا ۱۰۳۶ ﻫ. ق. که سال درگذشت او است.(۳)

طالب در زادگاه خود آمل به تحصیل دانش و ادب و هنر پرداخت و از دشواری‌های آن گوید:

ای بس شبِ دراز که در فکر تا به روز
در خاک و خون تپیده ریاضت کشیده‌ام
بس خورده‌ام بـه مدرسه دود چـراغ دل
تـا وسمه‌ای بر ابروی شهرت کشیده‌ام.
(همان: ۱۳۳)

و در آستانة جوانی، زبان به شاعری گشود و در سن نزدیک به بیست سالگی در اشعاری حاکم آمل و دیگر امیران مازندران را مدح نمود. او در همین قصیده مدحی، از خود چنین شاعرانه می‌گوید:

آنم که ضمیرم به صفا صبح‌نژاد است
چون باد مسیحم نفسی پاک‌نهاد است
فخرالشّعرا «طالب» شـاداب ضمیرم
کآوازه نطقم، گهرِ گوشِ بلاد است ...
پـا بر دومین پـایـه اوج عشراتم
وینک عدد فنّم از آلاف زیاد است.
(همان: ۹ و ۱۰)

طالب به دلایلی و شاید اصلی‌ترین آن که شکست عشقی او بوده، ابتدا به کاشان و پس از آن به دیگر شهرهای ایران و سرانجام به هندوستان سفر و مهاجرت کرده است:

طالب گل این چمن به بستان بگذار
بگذار که می‌شوی پشیمان بگذار
هندو نبَرَد به تحفه کس جانب هند
بختِ سیهِ خویش بـه ایـران بگذار.
(همان: ۹۴۵)

طالب را به دو دلیل یکی از اشعار غم‌آلود و پُرسوز و گدازِ دیوانش و دیگری از منظومه طالبا (که خواهرش ستی‌النّسا بیگم در فراق و دوری او به زبان تبری/ مازندرانی سروده است) می‌توان «دردمندترین شاعر ایرانی» دانست.

منظومه «طالبا» در نزد مازندرانی‌ها به همان اندازه ارزشمند و مشهور است که منظومه «حیدربابا»ی شهریار در میان آذربایجانی‌ها بر سرِ زبان‌هاست.

طالب در هند ازدواج کرد و دارای فرزند شد و در همان سرزمین جان به جان‌آفرین داده است.

آرامگاهش نامعلوم است و در ترجمه تاریخ ادبیات اِتِه» محل دفن طالب را فتح‌پور ذکر کرده است.(۴)

دکتر ذبیح‌الله صفا در باره طالب آملی می‌گوید:
«وی را همه معاصرانش به تیزی‌هوش و هوش سرشار و استعداد کم‌نظیر در سخنوری و وسعت اطلاع ستوده‌اند و به حقیقت چنین بود. ... او در شمار کسانی است که شیوه شاعری را از آن چه دنباله سبک آغاز سده دهم محسوب می‌شده، به جانب یک تحول سریع و تغییرِ قاطع بردند که در همان سده یازدهم به ظهور شاعرانی چون میرزا جلال اسیر، کلیم کاشانی و صائب تبریزی انجامید. هوش سرشار و فطرت عالی و استعداد خدادادی طالب همان‌قدر که او را شاعری بسیار زودرس ساخت، به همان اندازه هم به وی فرصتِ نوآوری داد و او خود به این نوآوری در لفظ و معنی واقف بود و «اختراع سخن‌های خوش‌قماش» خویش را مرهون «خیال‌بافی» خود می‌دانست و به «روش تازه» اش که آن را از همه روش‌ها تازه‌تر می‌شمرد، مغرور بود:

خیال‌بافی از آن پیشه ساختم، طالب
که اختراع سخن‌های خوش‌قماش کنم.
(همان: ۶۶۳)
طالب، از هر روشی شیوه ما تازه‌تر است
روش ماست کز آن تازه‌تری نیست پدید.
(همان: ۴۵۷)

توجه به تشبیه‌ها و استعاره‌ها و به کار بردن کنایه‌های دقیق و ارسال مثل‌ها و نظایر این‌ها از اختصاص‌های اصلی شعر طالب است».(۵)

کلّیات اشعار ملک‌الشّعرا طالب آملی، نزدیک به ۲۳۰۰۰ بیت به اهتمام و تصحیح و تحشیه محمد طاهری شهاب (ادیب و شاعر ساروی) در سال ۱۳۴۶ ش. (چاپ دوم: ۱۳۹۱ ش.) به چاپ رسید.

◽️ پی‌نوشت‌ها:
۱. تخلص دیگر طالب، «آشوب» است که در چند جای دیوانش نیز آمده است.
۲. نام روستای زادگاه طالب هم به طور دقیق شناخته نیست.
۳. گودرزی، فرامرز، شاعر هنرمندی که شایسته این فراموشی نیست، ص ۱۴.
۴. همان: ص ۱۸۳.
۵. صفا، ذبیح‌الله، تاریخ ادبیات ایران (تلخیصِ ...)، ج. ۴، ص ۴۳۴ و ۴۳۵.

📝 علی کفشگر (امیر)

┄─┅ ‌‌‎‌‌‌‎‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‎‌‌‌‎‌‌‌‌‌‌‌‌‌✶❃ ⃟░⃟‌‌‎‌‌‌‎‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‎‌‌‌‎‌‌‌‌‌‌‌‌‎‌‌‌‎‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‎‌‌‌‎‌ ❃✶ ‌┅─┄

▫️نخستین کانال تخصصی شعرهای طالب آملی @TaalebAmoli

#سبک_هندی
#طالب_آملی
#ملک_الشعرا
#ذبیح_الله_صفا
#طاهری_شهاب
#فرامرز_گودرزی
#علی_کفشگر