💞۲۸ اردیبهشت زادروز
خیام ( زاده ۲۸ اردیبهشت ۴۲۷ نیشابور -- درگذشته سالهای ۵۰۲ یا ۵۰۵ نیشابور ) شاعر، ریاضیدان و ستارهشناس
حکیم غیاثالدین ابوالفتح عُمَربن ابراهیم
خیام
نیشابوری، معروف به خیامی و
خیام نیشابوری و خیامی النیسابوری از ریاضیدانان، ستارهشناسان و شاعران بنام ایران در دوره سلجوقی است.
گرچه پایگاه علمی
خیام از جایگاه ادبیاش برتر است و حجةالحق لقب داشته است؛ ولی آوازه وی بیشتر بهخاطر نگارش رباعیات اوست که شهرت جهانی دارد. افزون بر آنکه رباعیات
خیام را به اغلب زبانهای زنده برگرداندهاند.
ادوارد فیتزجرالد رباعیات او را بهزبان انگلیسی ترجمه کرده است که مایه شهرت بیشتر وی در مغربزمین شده است. "از
خیام کمتر از ۲۰۰ رباعی به ثبت رسیده است"
اما از برجستهترین کارهای وی میتوان اصلاح گاهشماری ایران در زمان وزارت خواجه نظامالملک، که در دوره سلطنت ملکشاه سلجوقی بود، دانست. وی در ریاضیات، علوم ادبی، دینی و تاریخی استاد بود. نقش
خیام در حل معادلات درجه سوم و مطالعاتش درباره اصل پنجم اقلیدس نام او را بهعنوان ریاضیدانی برجسته در تاریخ علم ثبت کردهاست.
خیام فقه را در میانسالی در محضر امام موفق
نیشابوری آموخت و حدیث، تفسیر، فلسفه، حکمت و ستارهشناسی را فراگرفت. برخی نوشتهاند که او فلسفه را مستقیماً از زبان یونانی فراگرفته بود.
در حدود ۴۳۶ تا ۴۴۹ هجری - تحت حمایت و سرپرستی ابوطاهر، قاضیالقضات سمرقند، کتابی درباره معادلههای درجه سوم بهزبان عربی نوشت تحت نام رساله فیالبراهین علی مسائلالجبر و المقابله. وی که با نظامالملک طوسی رابطهای نیکو داشت، این کتاب را پس از نگارش به خواجه تقدیم کرد. پس از این دوران
خیام بهدعوت سلطان جلالالدين ملکشاه سلجوقی و وزیرش نظامالملک به اصفهان رفت تا سرپرستی رصدخانه اصفهان را بهعهده گیرد. او هجده سال در آنجا مقیم شد و بهمدیریت او زیج ملکشاهی تهیه شد و در همین سالها طرح اصلاح تقویم را تنظیم کرد. تقویم جلالی که تدوین اوست بهنام جلالالدين ملکشاه شهرهاست، در این دوران
خیام بهعنوان اختربین در دربار خدمت میکرد هرچند به اختربینی اعتقادی نداشت و در همین سالها مهمترین و تأثیرگذارترین اثر ریاضی خود را با نام رساله فیشرح مااشکل من مصادرات اقلیدس را نوشت و در آن خطوط موازی و نظریه نسبتها را شرح داد.
خیام پس از درگذشت ملکشاه و کشته شدن نظامالملک، مورد بیمهری قرارگرفت و کمک مالی به رصدخانه قطع شد.
در زمان
خیام فرقههای مختلف سنی و شیعه، اشعری و معتزلی سرگرم بحثها و مجادلات اصولی و کلامی بودند. فیلسوفان پیوسته توسط قشرهای مختلف بهکفر متهم میشدند. تعصب برفضای جامعه چنگ انداخته بود و کسی جرئت ابراز نظریات خود را نداشت - حتی اماممحمد غزالی نیز از اتهام کفر در امان نماند. اگر به سیاستنامه خواجه نظامالملک بنگریم، این اوضاع کاملاً بر ما روشن خواهد بود. در آنجا، خواجه نظام همه معتقدان بهمذهبی خلاف مذهب خود را بهشدت میکوبد و همه را منحرف از راه حق و ملعون میداند.
در اوایل دوران زندگي
خیام، ابنسینا و ابوریحان بیرونی به اواخر عمر خود رسیده بودند. نظامی عروضیِ سمرقندی او را «حجهالحق» و ابوالفضل بیهقی «امام عصر خود» لقب دادهاند. از
خیام بهعنوان جانشین ابنسینا و استاد بیبدیلِ فلسفه طبیعی "مادی" ریاضیات، منطق و مابعدالطبیعه یاد میکنند.
مقبره وی هماکنون در شهر نیشابور، در باغی که آرامگاه امامزاده محروق در آن واقع است، قرار دارد.
#مناسبت#خیام_نیشابوری@Roshanfkrane