به مناسبت ۲۹ اسفند
💢 نقش دولت مصدق و
ملی شدن نفت در تحولات ایران
✍ #یحیی_حمدی◽️زمزمه های شکل گیری دولت_ملت در ایران در دوره نهضت مشروطه شنیده شد و روشنفکران در مجلات و رسانه های آن روزگار آن را بازنمایی و ترویج می کردند؛ پس از پیروزی مشروطه بر اثر تضعیف دولت مرکزی، هرج و مرج به معنای واقعی کلمه کشور را در بر گرفت و امنیت از مردم سلب شد و عملا دولت خارج از تهران وجود خارجی نداشت.
◽️در چنین شرایط ساختاری کودتای سوم اسفند رخ داد و رضا خان با نظر دو قدرت جهانی که کشور را در اشغال داشتند و با حمایت مستقیم یکی از آنان (انگلیس) به قدرت رسید و آرمان های روشنفکران را که سالها در مجلات بازنمایی می کردند تحقق بخشید.
◽️دولت_ملت پهلوی گفتمانی بود که هویت ایرانی را دو قدم به پیش (تجدد) و یک قدم به پس ( ایران باستان که بر مبنای آن سلطنت مشروعیت پیدا می کرد) تعریف می کرد در این گفتمان تلاش شد تا
#باستان_گرایی با
#تجدد در هم آمیخته شود و در مقابل
#غیر ( غیریت سازی از
#اسلام و ایران اسلامی) هویتی را خلق کند که ایرانی خود را با آن مترادف بداند بنابراین در این گفتمان نگاه به غرب بسیار مثبت بود و روشنفکران نیز مبلغ این رویکرد که تا سالها ( تا کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲) گفتمان غالب در ایران بود که می توان آن را
#گفتمان_سلطنت نامید.
◽️از نظر سیاست خارجی نیز سیاست حاکم تا پیش از مصدق؛ سیاست
#موازنه_مثبت بود که همیشه دولت های ایران آن را اجرا می کردند و در آن به قدرت های بزرگ امتیازاتی داده می شد و در مقابل نیز امتیازاتی اخذ می شد اما میان این داده ها و ستاده ها تفاوت به قدری فاحش بود که تفاوت از زمین تا آسمان تعبیر به جایی است و تاریخ ایران از دوره مواجهه با روس و انگلیس مشحون از آنهاست.
◽️پس از شهریور ۲۰ و در اثر اشغال کشور ؛ جریانی (جبهه
ملی) به وجود آمد که تا سالها بعد منشأ اثر در جامعه ایرانی بود
#جبهه_ملی متشکل از دو جناح
#مذهبی و
#روشنفکری بود و نقطه اشتراک آنها نفرت از
#نفوذ_اجانب بود که رهبری آن را دکتر محمد
#مصدق بر عهده داشت این جریان حاصل احساس تحقیر
ملی بود که سالها ایرانیان از آن رنج می بردند و نوایی بود که به استقلال طلبی آنان پاسخ می گفت.
◽️بدین ترتیب یک گفتمان جدیدی در ایران مقابل سلطنت شکل گرفت که
#ناسیونالیسم را در منافع
ملی و
#استقلال جستجو می کرد یعنی اینکه مفهوم استقلال وارد ادبیات اجتماعی ایران شد و اولین مصداق آن
#نفت سرمایه
ملی ایران بود که مطرح شد و این جبهه خواستار
ملی کردن شرکت
نفت و کوتاه
شدن دست انگلیس از آن و مداخله در سیاست
ملی و نقض حاکمیت
ملی ایران شد.
◽️ در شرایط ساختاری این چنین بود ( تضعیف قدرت شاه و اوج گیری گفتمان استقلال خواهی)که مصدق به نخست وزیری رسید. سیاست
#موازنه_منفی توسط مصدق به اجرا درآمد که در آن قرار بود به هیچ یک از قدرت های بزرگ باج داده نشود و در مقابل بیگانگان
#مقاومت صورت گیرد.
◽️ محمدرضا پهلوی با کینه ای که از مصدق دارد در کتاب ماموریت برای وطنم درباره او می گوید: «اطلاعات عمومی او بسیار ناچیز بود و این مسئله همیشه مرا به حیرت می انداخت، زیرا هر چند در خارج تحصیل کرده بود ؛ از سایر کشورهای جهان تقریبا هیچ اطلاعی نداشت و نقطه ضعف معلوماتی او مخصوصا در مسائل اقتصادی بود»
◽️در مبارزه برای
ملی کردن
نفت، جریان مذهبی که بیشترین نفوذ را در جامعه ایران داشت وارد شد و
#آیت_الله_کاشانی همه مسلمانان را تشویق کرد تا با پیوستن به مبارزه
ملی کردن
صنعت نفت، علیه دشمنان اسلام و ایران بجنگند (ن ک به آبراهامیان ؛ ایران بین دو انقلاب)و در این میان
#فدائیان_اسلام با از میان برداشتن
#رزم_آرا نقش اساسی در هموار کردن مسیر
ملی شدن نفت ایفا کرد.
◽️گر چه این دوره زیاد به طول نیانجامید و با تشتت در میان نیروهای استقلال خواه و نیز اشتباه دکتر مصدق و برخی دیگر
#کودتای_آمریکایی ۲۸ مرداد رخ داد و دولت
ملی مصدق سقوط کرد و دوباره همان روند پیشین احیا شد ( درباره چرایی ، عوامل و اثرات آن بعدها در اینجا بحث خواهم کرد ) اما تاثیری شگرف در تحولات آتی ایران داشت که مهمترین آن افزودن مفهوم
#استقلال به ادبیات اجتماعی ایران و
#سیاست_موازنه_منفی (که آن را می توان به مقاومت در برابر بیگانگان تعبیر کرد) به ادبیات سیاست خارجی ایران است. این مفاهیم گفتمان جدیدی در دولت_ ملت ایرانی پدید آورد که متفاوت از گفتمان سلطنت پهلوی بود که بعدها خود را در تحولات منتهی به انقلاب اسلامی نشان داد.
#ملی_شدن_صنعت_نفت#مصدق#کاشانی#استقلال#موازنه_منفی📖جامعه شناسی مردم