.
شتابزدگی برای شناسایی نقش برجسته ساسانی
✍یادداشت: حسین فیضی، دانشجوی دکترای باستانشناسی
یکی از تاریخیترین و مهمترین وقایع سال ۱۴۰۲ خورشیدی برگشت
#نقش_برجسته ارزنده از دوران باشکوه
#ساسانیان (باستان_متاخر ) بود که شوربختانه این واقعه مهم تحتتاثیر برخی نظریات غیر صولی قرار گرفته است.
.این نظریات از برخی اشخاص بدون تخصص لازم در باب نقوش صخرهای ساسانیان که بیشک مهمترین دادههای این دوره محسوب میشوند ارائه شده.
نظریاتی چون؛
#سرباز ٫ موبد مخوف کرتیر(کردیر)٫ و جدیدترین نظر که نقش میتواند
#اردشیر_پاپکان اولین شاهنشاه ساسانیان باشد.
در رد نظریههای گفته شده باید اذعان کرد:
یک: نقش برجستههای ساسانی هنر مجلل سلطنتی_آیینی است و به جز شاهنشاه ساسانیان و عدهای از اشخاص خاص (همچون موبد_ کرتیر) دیگران حق حجاری نقش نداشتهاند.
دو: در تمام نقش برجستههای ساسانی هرگز سربازان به صورت منفک و جداگانه نقش نشدهاند.نمونه سربازهای ساسانی را میتوان در پشت شاهنشاه ساسانی همچون نقش برجسته تنگ چوگان سه به صورت سواران پارسی مشاهده کرد.
👈 در باب انتساب نقش به موبد_کرتیر باید اشاره کرد، یک: موبد مخوف در تمام نقوش منتسب به او دارای شاخصههای است که به راحتی میتوان او را از دیگر رجال مهم دوره ساسانی تشخیص و متمایز کرد. اولین نشانه اینکه او همیشه صورتی اصلاح شده دارد. در تمام نقوش بدون ریش و سبلت به تصویر در آمده است.
دو:نشان ویژه او به شکل قیچی است که او را در میان دیگران قابل شناسایی میکند. البته پیش آمده که در یک مورد موبد_کرتیر از نشان قیچی استفاده نکرده (نقش رجب) اما صورت اصلاح.شده او مبین کرتیر بودنش است. در نقش برجسته استردادی از انگلیس هیچکدام از علائم ویژه موبد_کرتیر در نقش مشاهده نمیشود.
👈؛بیپایه و اساسترین نظر در میان نظریات گفته شده در باب نقش برجسته استردادی، اردشیر پاپکان خواندن آن است که با دلایل بسیار رد میشود.
یک: اردشیر پاپکان در تمام نقوش و آثار دیگر همچون سکههایش با تاجهای گوناگون خویش ظاهر شده که به راحتی میتوان آنها را شناسایی کرد . قبل از شاهنشاه شدن اردشیر پاپکان او آخرین شاه پارس در اواخر دوره اشکانیان بوده که در همان زمان هم از کلاه پارتی با علائم خاصی همچون ستاره پای در وسط کلاه یا علامت ماه و ستاره استفاده کرده که شناختش را آسان میکند.
دو: حال باید به تعیین هویت نقش پرداخته و پرسشهای اصلی اینگونه مطرح شود که نقش برجسته متعلق به چه دوره ای است؟ و متعلق به کدام محل است؟
کلیات آن چه موضوعی است؟ شخص در نگاره چه شخصیتی میتواند باشد؟
همسنجی با دیگر نقش برجستههای ساسانیان بدون شک نقش برجسته استردادی متعلق به دوره ساسانی است و با مقایسه با آثار صخرهای دوران سلطنت بهرام دوم همچون؛ گویم و نقش رستم ۲ و برم دلک۲ میتوان ادعا کرد که نقش در زمان بهرام دوم حجاری شده. خاستگاه اولیه نقش به نظر نگارنده(فیضی) به هیچ عنوان سرزمین ایران نمیتواند باشد و بهترین گزینه برای این نقش احتمالا اقلیم کردستان عراق بوده باشد. موضوع اصلی نقش برجسته؛ حضور شخصیتی عالیرتبه دربار ساسانیان در مراسم آیینی_سلطنتی است. شخصیت در نقش برجسته همچون نقش برجسته گویم و برم دلک ۲ با همان شکل و شمایل و استایل ایستاده و انگشت سبابه به حالت احترام به مقام بالاتر به بالا گرفته. انگشت سبابه به بالا گرفتن یک احترام رایج در زمان ساسانیان بوده .
این احترام در این نقش میتوانسته به سه دلیل انجام پذیرفته باشد؛ دلیل نخست؛ اهورامزدا یا دیگر ایزدان زرتشتی در مقابل او نقش شده باشند.
دوم؛ در مقابل او آتش مقدس مرتبط با ایزدان زرتشتی در آتشدان وجود داشته باشد. سوم؛ شاهنشاه ساسانیان در مقابلش باشد.
در باب هویت شخصیت در نقشبرجسته باید به این نکته اشاره کرد؛ نقشبرجسته در شکل و شمایل کاملا قابل مقایسه با نفر سوم سمت چپ بهرام دوم در نقش برجسته نقش رستم دو است. برخی از پژوهشگران آن شخصیت را پاپک بیدخش؛ بیدخش زمان بهرام دوم معرفی کردهاند.اما باید توجه کرد که پاپک بیدخش در تمام نقوشی که حضور دارد (نقش رستم ۲ و ۴؛سراب بهرام) و در بشقاب منتسب به او به نام بشقاب آرمازی با نشانهها و علائم ویژه همچون نشان هلال ماه حضور دارد و نبود این نشانهها در کلاه نقشبرجسته استردادی دلیل محکمی بر پاپک نبودن آن است. برای شناخت بهتر از هویت شخصیت در نقش باید به علائم حجاریشده در آن توجه ویژه کرد. مهمترین نشانه نقش در روبان و گره کوتاهی است که در پشت سر شخصیت حک شده. دکتر موسوی حاجی استادتمام دانشگاه مازندران و نویسنده کتاب نقشبرجستههای ساسانیان این روبانها را متعلق به شاهزادگان ساسانیان عنوان میدارد.
نگارنده(فیضی) همسو و همنظر با این استاد برجسته دانشگاه مازندران؛ شخصیت در نقشبرجسته را یکی از شاهزادگان دربار بهرام دوم عنوان میدارم.