#حافظخوانی> به دستِ صنمِ بادهفروش
> محمدرضا شفیعی کدکنی
•
«کردهام توبه به دستِ صنمِ بادهفروش
که دگر می نخورم بی رخِ بزمآرایی»
در این بیانِ طنزآمیز و شگفتآورِ
حافظ، چندین نوع تناقض یا تضاد به یکدیگر گره خورده است و به یاری بیان هنري معجزهآسای او، حالت پذیرفتنی قابلقبول یافته است: نخست آنکه «توبه» -با مفهومی که ما در ذهن داریم و در شریعت آمده است- امری است که باید بر دستِ شخصی که از هرگونه خلافِ شرعی برکنار است، انجام شود، در صورتی که «صنمِ بادهفروش»، هم به اعتبارِ صنمیت (در معنی لغوی کلمه، یادآور بت و بتپرستی است) و هم به اعتبار معنی استعاری آن (که زنی است زیبا) و هم به اعتبار اینکه بادهفروش است (و کاری خلاف شرع انجام میدهد) هیچگونه مناسبتی با «توبهدادن» ندارد. «توبه» در حقیقت، نقیض یا (اگر بخواهیم اصطلاح را درستتر بهکار ببریم) متضاد هویتِ «صنمِ بادهفروش» است؛ ولی در بیان هنری
حافظ، توبه بر دست همین صنمِ بادهفروش (اجتماعِ نقیضین یا ضدین) حاصل شده است. اگر بخواهیم صورت کاملِ طنز را در این شعر دریابیم، باید به مصراع دوم توجه کنیم و به رابطهای که میان این دو مصراع وجود دارد. در حقیقت، تناقضِ اصلی در رابطۀ میانِ این دو مصراع نهفته است و توبهکردن، بر دست هرکس که باشد، بههرحال، معنایی دارد که با موضوعِ آن (حاصل معنی مصراع دوم) کاملاً متناقض است:
«که دگر می نخورم بی رخ بزمآرایی»
میبینید که تمام اجزای این بیت، از عناصرِ متناقض و متضاد شکل گرفته؛ عناصری که فقط در بیان هنری
حافظ میتوان اجتماعِ آنها را پذیرفت و از تصوّر آن لذت برد. به لحاظِ ساختِ شعری، پیچیدهترین صورتِ بیان طنزآمیز در این بیت دیده میشود. هر مصراع بهطور جداگانه از دو سوی متناقض بهحاصل آمده است:
«کردهام توبه به دست صنم بادهفروش»
این خود یک تناقض، که بهتنهایی در کمالِ مهارتِ هنری تصویر شده است و مصراع دوم نیز بهتنهایی همین تناقض را در ساختِ مستقلِ خویش دارد:
«که دگر می نخورم بی رخِ بزمآرایی»
حال هرکدام از این دو ساختِ مستقلِ متناقض را که در کنار دیگری قرار دهیم، ترکیبِ پیچیدهای از اسلوبِ طنز و تصویر هنری اجتماع نقیضین را در متعالیترین شکل آن مشاهده میکنیم...
•
•
> آنچه خواندید، بخشی از مقالۀ استاد دکتر «محمدرضا شفیعی کدکنی» با عنوانِ «طنز
حافظ» است که به سال ۱۳۸۰ در سالنامۀ «گلآقا» منتشر شده است.
> بیستمِ مهرماه که گذشت، «روز بزرگداشتِ
حافظ» بود.
•
#حافظ #طنز #طنز_حافظ#محمدرضا_شفیعی_کدکنی•
•
@NaaKhaaNaa