فرا رسیدن دهه اول محرم دهه حزن آل محمد صلی الله علیه و آله تسلیت باد...◾️ نتیجه انتخابات و الهیات تغییرات اجتماعی ـ بخش نخست از دو قسمتچهاردهمین انتخابات ریاست جمهوری ایران با وجود کوشش بسیار بیگانگان و ناهمدلان برای کاستن انگیزه مردم، با حضور غیرتمندانه تقریبا نیمی از واجدان شرایط و با کمترین شکایت نامزدها در باره سلامت آن به پایان رسید. خدای بزرگ را باید برای این پیروزی ملی سپاس گزارد. آن چه در پنج یادداشت پیش از برگزاری انتخابات در این کانال نشر یافت بیان و زبان الهیاتی داشت، اکنون نیز با وجود عدم تمایل قلبی و حَسب امر یکی از استادان که بردن فرمان او برایم فرض است، چند نکته را از منظر الهیات تغییرات اجتماعی تقدیم مخاطبان گرامی میکنم.
در باره تغییرات اجتماعی که یکی از مهمترین مباحث دانش جامعهشناسی و سطحی از آن موضوع دانش فلسفه نظری تاریخ است، انبوهی از آیات قران و روایات وجود دارد. بازخوانی این بحث علمی با دخالت دادن مضامین و رویکرد برگرفته از متون دینی خوانشی نو به دست میدهد که میتوانیم آن را "الهیات تغییرات اجتماعی بنامیم. شش نکتهای که ذیلا و معطوف به انتخابات اخیر به آن اشاره میشود، همگی از منظر الهیات تغییرات اجتماعی نوشته شدهاند.
یک. چرایی پایان یافتن زودهنگام دولت سیزدهم و جا به جا شدن آن با دولتی نو با رویکردی متفاوت ـ برخی علاقمندان به دولت سیزدهم که نگاهی یک سره مثبت به آن دارند، پایان یافتن نا به هنگام آن را به دلیل ناشکری نسبت به آن میدانند. این باور ریشه در آیات و روایاتی دارد که به نقش شکر در تداوم و زیادت نعمت و نقش عدم شکر در زوال نعمت پرداخته است. ولی نگاههای متفاوت دیگری هم در باره چرایی جا به جایی مردمان و یا از دست رفتن نعمتها قابل برداشت است، مانند نادیده گرفتن دین، بد استفاده کردن از یک نعمت، نادیده گرفتن حق الله در یک نعمت، نادیده گرفتن حق الناس، دل شکستن و ستم ورزیدن، ناصواب بودن فرایندها، اراده الهی برای بر هم زدن پارهای برنامهریزیهای پنهان، آزمون الهی و مسائلی از این دست. روشن است که نباید انتظار داشت در کشف چرایی تغییر اجتماعی غیرقابل پیشبینی اخیر در کشورمان، همه به یک تحلیل و برداشت برسند، ولی میتوان انتظار داشت در قالب نشستها و هماندیشیها دینپژوهان این امکان را بیابند که در باره همه احتمالات سخن بگویند و ابعاد آن را بکاوند. یافتههای این نگاه دینی بیتردید افقهایی تازه برای تحلیلهای معطوف به تغییرات اجتماعی خواهد گشود.
دو. ارزیابی نقش روحانیان و نهاد روحانیت در ایجاد تغییرات اجتماعی ـ نقش و وظایف عالمان دینی به روشنی در آموزههای دینی بیان شده است. در انتخابات اخیر هم روحانیان شاخص و هم طلبهها و هم نهادهای رسمی مانند مدیریت حوزههای علمیه، جامعه مدرسین، جامعه روحانیت مبارز تهران برای تشویق مردم به مشارکت و یا در دفاع از نامزد مورد نظر خود کنشگری داشتند.
گونهشناسی این کنشها از نظر هدف، ابزار، عرصه و کنشگران یک اقدام بسیار لازم است و مهمتر از آن ارزیابی این کنشگریها و سنجش واقعی و بدون سوگیری میزان ثمربخشی آن به ویژه با توجه به میزان هزینهکرد سرمایه اجتماعی است. برای چندمین بار در تجربه برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در کشورمان، منتخب مردم با نامزد مورد تبلیغ نهادهای رسمی تفاوت داشت و این امر و سیر تحول آن شایسته تحلیل و ریشهیابی است.
ای کاش حوزه علمیه قم یکی از مراکز پژوهشی اجتماعی خود را ملزم به این پژوهش کند و بی این که نیازی به انتشار عمومی یافتههای این پژوهش باشد، آن را در سیاستگذاریها و برنامههای خود دخالت دهد. چه بسا چنین پژوهشی مسؤولان حوزه را به این نتیجه برساند که تجدیدنظرهایی در باره عرصه فعالیت تبلیغی خود داشته باشند.
سه. جایگاه نقد و نقدپذیری در کامیابی مدیریت تغییر اجتماعی ـ فرهنگ نقد و نقدپذیری یکی از عوامل شتابدهنده و سالم نگاهدارنده حرکات اجتماعی از جمله مدیریت تغییر اجتماعی است. محاسبه، امر به معروف و نهی از منکر، موعظه و مفاهیم مشابه آن از جمله آموزههای دینی مربوط به نقد خود از سوی خود و نقد خود از سوی دیگری و نقد دیگری از سوی خود است. جایگاه دقیق نقد در مدیریت تغییرات اجتماعی چیست؟ آیا بیتوجهی و یا کمتوجهی به این امر، یکی از عوامل ناکارآمدی نسبی فعالیتهای با رویکرد دینی نیست؟ به نظر میرسد در انتخابات اخیر فرهنگ نقد و نقدپذیری تقریبا به صورت کامل غائب بود و سزاوار است امکان و شرایط لازم برای ارزیابی انتقادی کنشها و کنشگران عرصه انتخابات از منظر آموزههای دینی فراهم آید.
(ادامه دارد...)
۱۶ تیر ۱۴۰۳
@MohsenAlviri