✳ آیا «تصادف» در عالم معنا دارد؟
ما هنگامی كه معلولی را با طبیعت كلی یك علت بسنجیم
و آن را لازمه آن طبیعت بهطور كلی
و عام
و شامل نیابیم، نام «تصادف» روی آن میگذاریم. امور تصادفی تحت ضابطه كلی درنمی آید
و قانونی علمی نمیتواند داشته باشد، زیرا قوانین علمی عبارت است از جریانات كلی
و عمومی طبیعت. ممكن است كسی تحولات تاریخی را یك سلسله امور تصادفی
و اتفاقی یعنی اموری كه تحت قاعده
و ضابطهای كلی درنمی آید بداند، از آنجهت كه مدعی شود جامعه چیزی جز مجموعهای از افراد با طبایع فردی
و شخصی نیست؛ مجموع حوادثی كه بوسیله افراد به موجب انگیزههای فردی
و شخصی به وجود میآید منجر به یك سلسله حوادث تصادفی میشود
و آن حوادث تصادفی منشأ تحولات تاریخی میگردد.
نظریه دیگر این است كه جامعه به نوبه خود، مستقل از افراد، طبیعت
و شخصیت دارد
و به اقتضای طبیعت
و شخصیت خود عمل میكند. شخصیت جامعه عین شخصیت افراد نیست، بلكه از تركیب
و فعل
و انفعال فرهنگی افراد، شخصیتی واقعی
و حقیقی به وجود میآید، آنچنانكه در هر مركّب از مركّبات بیجان یا جاندار چنین است. علیهذا جامعه، طبیعت
و خصلت
و سنت
و قاعده
و ضابطه دارد، یعنی طبق طبیعت خود عمل می كند
و عملها
و عكس العملهایش طبق یك سلسله قوانین كلی
و عمومی قابل توضیح است.
#مرتضی_مطهری#قیام_و_انقلاب_مهدی «ع»
(چاپ چهل
ودوم، تهران: انتشارات صدرا)
صفحه ۱۶.
@Ab_o_Atash