پارادیگما: مطالعات علم و فناوری

🔶 آیا تصاویر تلسکوپ فضایی جیمز وب، نظریه بیگ‌بنگ را رد می‌کند؟

نظریه مِهبانگ یا "بیگ‌بنگ"، دیدگاه غالب و مستقر کیهان‌شناسی امروز است. نظریه یا به بیان دقیق‌تر، مدلی که در گذر زمان، از آزمون‌های بسیاری سربلند بیرون آمده و بسیاری از پدیده‌های کیهان را به خوبی توضیح می‌دهد.

عالم ما بر اساس این نظریه در حدود ۱۳.۸ میلیارد سال پیش از وضعیتی متراکم و داغ متولد شده و از آن پس به شکل‌های مختلف تحول پیدا کرده و به وضعیت امروزی رسیده است.

به عبارت دیگر، این نظریه می‌گوید که همه چیز از جمله فضا و زمان، از یک نقطه تکینگی اولیه آغاز شده و همان تکینگی اولیه امروز به عالمی تبدیل شده که صدها و بلکه هزاران میلیارد کهکشان دارد و همچنان نیز در حال انبساط است.

📌 برای دسترسی به گزارش کامل روی تیتر کلیک کنید.
@dw_farsi

🎥 آیا می‌توان به اینترنت ماهواره‌ای استارلینک برای ایران امید بست؟

قطع اینترنت ایران در پی شعله‌ور شدن اعتراضات خیابانی علیه حکومت پایان ماجرا نبود. ایلان ماسک، مالک شرکت اسپیس‌ایکس در توییتر وعده داد که امکان ارائه خدمات اینترنت ماهواره‌ای استارلینک را بررسی می‌کند. آیا دسترسی مردم ایران به اینترنت ماهواره‌ای امکان‌پذیر است؟

@dw_farsi

🔸 کنگره: خزانه‌داری برای فعالیت استارلینک در ایران مجوز دهد

شماری از نمایندگان کنگره ایالات متحده روز جمعه اول مهر (۲۳ سپتامبر) در نامه‌ای به ژانت یلن، وزیر خزانه‌داری آمریکا نوشتند که ایلان ماسک اخیرا اعلام کرد که اسپیس‌ایکس به دنبال مجوز برای ارائه خدمات اینترنت ماهواره‌ای استارلینک به ایران است.

این نمایندگان گفتند که اگر چنین درخواستی برای مجوز فعالیت‌ ارسال شود، خزانه‌داری آمریکا باید فورا آن را تأیید کند.

ایلان ماسک، مالک شرکت اسپیس‌ایکس روز دوشنبه ۱۹ سپتامبر در توییتر نوشته بود که در پی اخذ معافیت از تحریم‌های آمریکا علیه جمهوری اسلامی است تا بتواند خدمات اینترنت ماهواره‌ای استارلینک را به مردم ایران ارائه کند.

📌برای دسترسی به گزارش کامل روی تیتر کلیک کنید.
@dw_farsi

🔶استارلینک برای ایران؛ پاسخ ماسک به همکار دویچه‌وله فارسی

همزمان با گسترده‌تر شدن تجمع‌های اعتراضی در ایران در واکنش به مرگ مهسا امینی پس از دستگیری توسط گشت ارشاد، ایلان ماسک، مالک شرکت اسپیس‌ایکس، در توییتر نوشت که در پی اخذ معافیت از تحریم‌های آمریکا علیه جمهوری اسلامی است تا بتواند خدمات اینترنت ماهواره‌ای استارلینک را به مردم ایران ارائه کند.

ماسک این توییت را در پاسخ به توییتی از عرفان کسرایی، همکار بخشی فارسی دویچه وله نوشت که از او پرسیده بود: «آیا از نظر فنی امکان ارائه استارلینک به ایرانیان وجود دارد؟ این می‌تواند یک تغییر بازی برای آینده باشد.»

ایلان ماسک نیز در پاسخ نوشت: «استارلینک در این زمینه خواستار معافیت از تحریم‌های ایران خواهد شد». پاسخ ایلان ماسک تا لحظه تنظیم این گزارش نزدیک به ۴۴ هزار لایک دریافت کرده است.

بنا بر گزارش‌ها، سرعت اینترنت در روزهای اخیر در ایران به شدت کاهش یافته و با اختلال‌های جدی و قطعی روبه‌رو بوده است.

در روزهای آغازین تهاجم روسیه به اوکراین و در پی بروز اختلال در اینترنت اوکراین، ایلان ماسک در پی درخواست معاون نخست‌وزیر اوکراین، سرویس استارلینک را در این کشور فعال کرد.

@dw_farsi

🔶 حیات روی زمین با چه تهدیدهایی روبه‌روست؟

پیشرفت غیرقابل کنترل هوش مصنوعی، تغییرات اقلیمی، گرمایش جهانی و آب شدن یخ‌های قطبی یا شیوع همه‌گیری‌های مرگبار از جمله تهدیداتی به شمار می‌روند که به گفته دانشمندان، حیات روی زمین با آن مواجه است. اما فهرست تهدیدات و خطرات پیش روی حیات زمین، در عمل به مراتب طولانی‌تر از این‌هاست.

آزاد شدن پاتوژن‌هایی که ممکن است در اعماق لایه‌های یخی قطب پنهان شده باشند، از دست رفتن کنترل هوش مصنوعی و یا وقوع یک جنگ هسته‌ای، هر کدام به نحوی ممکن است سوت پایان حیات روی زمین را به صدا درآورند. اما واقعیت این است که زمین، با خطراتی بسیار بیش از این‌ها روبه‌روست.

استیون هاوکینگ، فیزیک‌دان و کیهان‌شناس مشهور، در سال ۲۰۱۳ گفته بود که بشر تنها ۱۰۰۰ سال برای ترک زمین فرصت دارد. او که بعدها پیش‌بینی خود را به ۱۰۰ سال و بعدها به ۶۰۰ سال تغییر داد، تغییرات اقلیمی، غلبه هوش مصنوعی، خطر برخورد سیارک‌ها، همه‌گیری‌های مرگ‌بار را از جمله تهدیداتی می‌دانست که دیر یا زود زندگی بر روی زمین را ناممکن خواهند کرد و اعلام کرده بود که بشر در نهایت چاره‌ای جز ترک زمین نخواهد داشت.

📌برای دسترسی به گزارش کامل روی تیتر کلیک کنید.
@dw_farsi

🔶 هر شب چه تعداد ستاره در آسمان می‌بینیم؟

احتمالا اغلب افراد در پاسخ به این پرسش که «اگر در یک شب تاریک، در آسمانی صاف و بدون ابر و به دور از آلودگی نوری شهرها به آسمان خیره‌شویم چند ستاره می‌بینیم؟» خواهند گفت: میلیون‌ها یا میلیاردها ستاره. با وجود آن که در کهکشان ما یعنی راه شیری دست‌کم بین ۱۰۰ تا ۴۰۰ میلیارد ستاره وجود دارد، اما واقعیت این است که تعداد ستاره‌هایی که هر شب با چشم غیرمسلح و بدون تلسکوپ در آسمان بالای سر خود می‌بینیم، به مراتب کمتر از این‌هاست.

چشم انسان می‌تواند در یک شب تاریک با آسمان صاف، تنها حدود ۲۵۰۰ ستاره را ببیند. البته این تمام ماجرا نیست. تعداد ستارگانی که می‌توان با چشم غیرمسلح در آسمان مشاهده کرد، در عمل حتی از این نیز کمتر است و به دلیل پدیده‌های جوی، نور شهرها و یا آلودگی هوا و نظایر آن، حداکثر می‌توان بین ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ ستاره را دید.

اگرچه تخمین‌های دست بالاتری نیز وجود دارد که بر اساس آنها تعداد ستارگان قابل مشاهده با چشم غیرمسلح حدود ۱۰هزارتاست که طبیعتا بسته به اینکه در نیمکره شمالی باشیم یا نیمکره جنوبی، حدود ۵۰۰۰ ستاره را خواهیم دید.
@dw_farsi

🔶 مریم میرزاخانی؛ جبر هندسی عالم و کشف قلمروهای نو

پنج سال پیش در روز ۲۳ تیرماه، مریم میرزاخانی چشم از جهان فروبست. درباره جزئیات آثار و مقالات او بسیار گفته‌اند و بسیار نوشته‌اند. با این حال، خیلی‌ها اعتبار علمی و نام او را با مدال فیلدز گره می‌زنند؛ مدالی که اغلب با عنوان نوبل ریاضیات از آن یاد می‌شود و میرزاخانی نیز نخستین (و تا همین چند روز پیش، تنها) زنی به شمار می‌رفت که موفق به دریافت آن شده بود.

واقعیت این است که این مدال فیلدز نبوده که سبب افتخار و اعتبار علمی مریم شده، بلکه کاملا برعکس، این مریم میرزاخانی و دانشمندانی مانند او هستند که به چنین جوایزی و اساسا به موسسات علمی دنیا ارزش و اعتبار می‌دهند.

در این یادداشت مروری خواهیم داشت به اهمیت میراث علمی مریم میرزاخانی و اینکه او آثاری از خود به جای گذاشته که فراتر از زمان بوده و چه بسا درک و یا کاربرد آنها در آینده‌های دور ممکن شود.
@dw_farsi

🎧پادکست صوتی

📺 برنامه این هفته #پرگار: نظریه و تئوری به چه کار می‌آید؟

❓نظریه‌های فراگیر در علوم انسانی همچون جعبه ابزاری هستند برای درست کردن پاسخ‌های باسمه‌ای به پرسش‌های چالش‌انگیز؟

❓نظریه و تئوری‌ فراگیر باعث می‌شود نگاهی نافذتر و کلان‌تر به معضل‌های فلسفی و سیاسی و اجتماعی داشته باشیم؟

❓کدام یک از این دو نگاه سنجش بهتری از نظریه در علوم انسانی به دست می‌دهد؟

مهمان‌ها
عرفان کسرایی و امین بزرگیان


@BBCPersian

📺 برنامه این هفته #پرگار: نظریه و تئوری به چه کار می‌آید؟

❓نظریه‌های فراگیر در علوم انسانی همچون جعبه ابزاری هستند برای درست کردن پاسخ‌های باسمه‌ای به پرسش‌های چالش‌انگیز؟

❓نظریه و تئوری‌ فراگیر باعث می‌شود نگاهی نافذتر و کلان‌تر به معضل‌های فلسفی و سیاسی و اجتماعی داشته باشیم؟

❓کدام یک از این دو نگاه سنجش بهتری از نظریه در علوم انسانی به دست می‌دهد؟

مهمان‌ها
عرفان کسرایی و امین بزرگیان


@BBCPersian

‏نظریه‌ها در علوم انسانی چقدر معتبرند؟

🌐برنامه پرگار امشب ساعت ۲۱ به وقت ایران

عرفان کسرایی - امین بزرگیان

🔬 شبیه‌سازی پیدایش جهان در مرکز تحقیقات "سرن" اروپا

چرا هستی وجود دارد؟ آیا جهان می‌توانست به شکل دیگری پدید آید؟ گیتی اولیه بلافاصله پس از مِهبانگ (بیگ بنگ) چگونه بوده است؟ کوچکترین جزء تشکیل‌دهنده عالم چیست؟ اینها تنها بخشی از پرسش‌هایی است که فیزیک‌دانان سال‌هاست در پی پاسخ به آنها می‌گردند.

برخورددهنده هادرونی بزرگ یا LHC، بزرگترین شتاب‌دهنده ذرات جهان، اینک پس از یک وقفه نسبتا طولانی سه ساله از خواب بیدار شده تا به این پرسش‌ها پاسخ دهد.

هر چند که هدف فیزیک‌دانان از راه‌اندازی دوباره برخورددهنده بزرگ هادرونی، آزمودن زیر و بم مدل استاندارد فیزیک ذرات است، اما این شتاب‌دهنده قرار است در واقع شرایط فیزیکی را شبیه‌سازی کند که در مراحل آغازین پیدایش عالم در حدود ۱۳.۸ میلیارد سال پیش وجود داشته است.

دانشمندان انتظار دارند که ال‌اچ‌سی به تدریج تا آخر ماه ژوئن به مرحله آمادگی برسد و بخش‌های مختلف آن برای آزمایش‌های با برخورد پرانرژی و با شدت بالا آماده شوند.

سازمان تحقیقات هسته‌ای اروپا (CERN) قرار است تا پایان سال ۲۰۲۵، سالانه یک کادریلیون (عدد یک با ۱۵ صفر جلوی آن) برخورد را ممکن کند. تعداد بالاتر این برخوردها، بخت دانشمندان را برای یافتن آنچه در پی یافتن آنند بیشتر می‌کند.
@dw_farsi

🔶از انبساط عجیب عالم تا تلاش برای کشف صد میلیون سیاهچاله در کهکشان راه شیری

حدود یک قرن پیش ادوین هابل و لومتر و سایر کیهان‌شناسان نشان دادند که عالم ما ایستا و ثابت نیست و بلکه در حال انبساط است. از آن زمان تا کنون نگاه ما به کیهان، به شکل حیرت‌انگیزی زیر و رو شده است.

تا پیش از کشف بزرگ هابل، ایده غالب آن بود که تمام جهان هستی از راه شیری ساخته شده و اندرومدا و ابر ماژلانی کوچک و ابر ماژلانی بزرگ، درون همین کهکشان راه شیری قرار گرفته‌اند.

اینک ما می‌توانیم با در اختیار داشتن شمع‌های استاندارد کیهانی، متغیرهای قیفاووسی یا ابرنواخترهای یکم-ای و با دانستن فاصله آن‌ها نرخ انبساط جهان را محاسبه کنیم؛ انبساطی که هنوز مشخص نیست تا کجا ادامه می یابد. هنوز هیچکس به طور دقیق نمی‌داند که آیا این انبساط روزی متوقف خواهد شد و روند معکوس را طی خواهد کرد یا اینکه تا متلاشی شدن جهان و تبخیر تمامی سیاهچاله‌های عالم ادامه پیدا می‌کند.

نویسنده: عرفان کسرایی
@dw_farsi

احتمال وجود حیات بیگانه فرازمینی، فراتر از آنچه در داستان‌ها و فیلم‌های علمی تخیلی و یا روایت‌های شاهدان عینی طرح می‌شود، از دهه‌ها پیش، یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌های دانشمندان بوده، و هنوز هیچکس نمی‌تواند به صراحت، وجود یا عدم وجود حیات بیگانه فرازمینی را رد یا تأیید کند.

چند روز پیش در جلسه شهادت مقامات پنتاگون در برابر کنگره، بحث‌های مناقشه‌برانگیزی در خصوص پدیده‌های هوایی ناشناخته (UAP) مطرح شد اما نتیجه بحث، در نهایت، همان چیزی بود که پیش از این هم بارها و بارها گفته شده بود:

هنوز هیچ گواه مشخص و قطعی از اینکه اشیای مشاهده‌شده و گزارش‌های منتشرشده، ارتباطی به موجودات فرازمینی پیدا می‌کند وجود ندارد و پرونده این گزارش‌ها تا زمان بررسی‌های بیشتر همچنان باز خواهد ماند.



@radiofarda_official

🪐 تازه‌های کیهان‌شناسی:
از ثبت صدای سیاهچاله‌ها تا فروپاشی زودهنگام عالم

روند پیشرفت در بسیاری از زمینه‌های علمی پرشتاب است و روزی نیست که خبر جدیدی از اختراعات و اکتشافات و یافته‌های جدید در علوم مختلف منتشر نشود.

اما به نظر می‌رسد سرعت تحولات در دنیای نجوم و کیهان‌شناسی به قدری زیاد شده که گاهی دانسته‌ها و داده‌های ماه قبل، قدیمی و چه بسا بی‌اعتبار محسوب می‌شوند.

عرفان کسرایی در این یادداشت نگاهی انداخته به بخشی از تحولاتی که در هفته‌های گذشته در دنیای کیهان‌شناسی و نجوم اتفاق افتاده است.

@dw_farsi

🔸 هیولای خفته در تابوت چرنوبیل

بر اساس برخی بررسی‌های علمی، محیط اطراف نیروگاه چرنوبیل، دست‌کم باید تا سه هزار سال آینده خالی از سکنه بماند. به گفته دانشمندان، سکونت، کشاورزی یا دامداری در زمين‌های اطراف چرنوبيل دست‌کم تا ۲۰ هزار سال آینده ممکن نیست.

یادبود امسال فاجعه چرنوبیل تفاوت بزرگی با سال‌های پیش دارد، چرا که کنترل نیروگاه چرنوبیل با آغاز حمله روسیه به اوکراین به مدت حدود پنج هفته به دست نیروهای مهاجم افتاد. ولودومیر زلنسکی، رئیس جمهور اوکراین، اعلام کرد که روسیه خواهان تکرار چرنوبیل، بدترین فاجعه هسته‌ای جهان در سال ۱۹۸۶ است و در صورت وقوع انفجار، این پایان همه چیز و پایان اروپا است. وزیر امور خارجه اوکراین در خصوص وقوع انفجاری ۱۰ برابر چرنوبیل هشدار داد و زلنسکی نیز در پیام ویدئویی خود گفت، کلمه چرنوبیل را که شنیده‌اید؟ و ادامه داد که حمله روسیه به نیروگاه هسته‌ای دیگر اوکراین یعنی زاپروژیا که درساعات اولیه بامداد جمعه ۱۳ اسفند رخ داد، خطر "فاجعه تشعشعات هسته‌ای" را برای تمامی اروپا به همراه دارد.

🔭 مجله فناوری: از ستاره صبحدم تا جهان پادماده‌ای که زمان در آن عقب می‌رود

کمتر روزی را می‌توان یافت که در آن خبر تازه‌ای از اکتشافات جدید در کیهان‌شناسی و نجوم منتشر نشود. کشف سیاهچاله ای در مرکز یک کهکشان مارپیچی، جستجوی نشانه‌های حیات در سیارات فراخورشیدی و یا سیارک‌های دوردست، رصد دورترین ستاره‌ها یا کهکشان‌ها معمولا از جمله موضوعاتی به شمار می‌روند که هر از گاهی در صدر اخبار علمی قرار می‌گیرند. در این یادداشت نگاهی خواهیم انداخت به برخی از جدیدترین تحولات مرتبط با نجوم و کیهان‌شناسی در ماه اخیر.

تلسکوپ فضایی جیمز وب، برای شکار امواج فروسرخ آماده می‌شود

با گذشت بیش از سه ماه از پرتاب تلسکوپ فضایی جیمز وب، دستگاه‌ها و ابزارهای رصدی این تلسکوپ طبق برنامه‌ریزی قبلی یکی پس از دیگری برای ورود به فاز علمیاتی آماده می‌شوند و بسیاری از دانشمندان بی‌صبرانه در انتظار دریافت نخستین مشاهدات این تلسکوپ فضایی هستند. ابزار فروسرخ میانه (MIRI) که یکی از مهم‌ترین ابزارهای رصدی تلسکوپ فضایی جیمز وب است، در روزهای اخیر با کاهش دما و رسیدن به دمای تقریبی بین ۳۴ تا ۳۹ کلوین (در حدود ۲۳۰- درجه سانتیگراد) به تدریج برای رسیدن به مرحله عملیاتی آماده می‌شود و عملا برای رسیدن به ۷ کلوین (۲۶۶- درجه سانتیگراد) یعنی دمای عملیاتی نهایی لازم، راه درازی در پیش ندارد.

@dw_farsi

🌑کهکشان HD1 دورترین کهکشانی است که تا کنون مشاهده شده. نوری با قدمت ۱۳.۵ میلیارد سال که از همسایگی دیوار به دیوار بیگ بنگ می‌آید و فقط حدود ۳۳۰ میلیون سال پس از پیدایش گیتی ایجاد شده است. این کهکشان ممکن است میزبان یک سیاهچاله عظیم باشد اما در این صورت ماجرا کمی پیچیده‌تر می‌شود چون وجود چنین سیاهچاله عظیمی در گیتی خیلی جوان سیصد میلیون ساله خیلی عجیب است. این پرسش پیش می‌آید که اصلا چنین سیاهچاله ای کی فرصت پیدا کرده شکل بگیرد. و از آنجایی پرتو ایکس هم گسیل نمی‌کند این احتمال وجود دارد که همه چیز زیر سر ستارگان فوق العاده غول‌پیکر باشد. به هر حال، کشف این کهکشان، برای کاوش و جستجو درباره دوران نوزادی کیهان اهمیت بسیاری دارد. باید صبر کرد و دید که مشاهدات تلسکوپ فضایی جیمز وب در ماه‌های آینده در این باره چه چیزی عایدمان می‌کند.

🔶 تلسکوپ فضایی جیمز وب، دریچه ای رو به جهان فروسرخ

اینک تمامی بخش‌های تلسکوپ فضایی جیمز وب طبق برنامه‌ریزی از هم باز شده و به تدریج طی چند ماه آینده، باید در انتظار ارسال نخستین داده‌های رصدی جیمز وب باشیم.

درباره مشخصات فنی و اطلاعات مربوط به تجهیزات تعبیه شده روی جیمز وب بسیار گفته‌اند و نوشته‌اند اما آنچه که کمتر به آن توجه شده شاید این پرسش باشد که تلسکوپ فضایی جیمز وب اساسا قرار است چه چیزی را رصد کند و چگونه قرار است این کار را انجام دهد. پیش از پاسخ به این پرسش لازم است یادآوری کنیم که جیمز وب، تلسکوپی عمدتا مبتنی بر آشکارسازی امواج فروسرخ است.

در واقع تلسکوپ‌های مختلف، هر کدام بخشی از جهان هستی را برای ما آشکار می‌کنند که با تلسکوپ‌های دیگر قابل مشاهده نیست. ما با پرتوهای ایکس، گاما، فرابنفش و یا امواج رادیویی، چیزهایی را می‌بینیم که با نور مرئی و به عبارتی با تلسکوپ‌های اپتیکی قابل مشاهده نیستند.

حال پرسشی که پیش می آید این است که امواج فروسرخ، چه اطلاعاتی درباره کیهان به ما می‌دهند و نگاه کردن با عینک امواج فروسرخ به کیهان چه سودی دارد؟

نویسنده: عرفان کسرایی
@dw_farsi

🔶 تغییر لوگوی گوگل به مناسبت سالروز تولد استیون هاوکینگ

گوگل ویدئوی دو و نیم دقیقه‌ای خود در ۱۸ دی ماه (هشتم ژانویه ۲۰۲۲) را به زندگی استیون هاوکینگ اختصاص داده است. این ویدئو مرور کوتاهی است بر زندگی علمی و رویای دیرینه این دانشمند بزرگ که با صدای خود او روایت می‌شود.

این صدای دیجیتال که تنها راه هاوکینگ برای انتقال افکار و ارتباط با محیط اطراف به شمار می‌رفت، به دلیل ابتلای او به بیماری "ای ال اس" و تخریب پیشرونده و غیرقابل ترمیم دستگاه عصبی مرکزی، در اختیار او قرار گرفته بود.

راه ارتباط هاوکینگ اگر چه در اواخر عمر او با بهره گیری از فناوری‌های نوین هوش مصنوعی، از جمله استفاده از الگوریتمی که کلمات مرتبط را حدس می‌زد و پیشنهاد می‌داد، بهبود یافته بود اما هاوکینگ علاقه‌ای به تغییر این صدای روباتیک نداشته و در آن زمان گفته بود که در پی صدایی "طبیعی‌تر" نیست و این صدا به نماد او تبدیل شده و حاضر نیست آن را با یک صدای طبیعی با لهجه بریتانیایی عوض کند.

استیون هاوکینگ که چهار سال پیش درگذشت از ابتدای دهه بیست زندگی خود درگیر بیماری نادری شد که به گمان پزشکان می‌توانست به سرعت به مرگ او بیانجامد. به هر حال او دهه‌ها با این بیماری دست و پا گیر دست و پنجه نرم کرد و در سراسر زندگی علمی خود، نظریه‌ها و ایده‌ها و مقالات ارزشمندی در فیزیک و کیهان شناسی از خود به جای گذاشت.
@dw_farsi