مهرداد رحمانی

🕯دُر می‌طلبی ز چشمه دُر برناید
جویندهٔ دُر به قعرِ دریا باید.

«مولانا»

#چراغ‌های_دل (۶۲)

@mehrdad_rahmani4

🕯اگر دریایِ عُمانی سراسر
در آن ابری نِگر کز وی چکیدی

«مولانا»

#چراغ‌های_دل (۶۱)

@mehrdad_rahmani4

حکایت کف و دریا
✍ مهرداد رحمانی

یکی از پرتکرارترین استعاره‌ها نزد مولانا، استعاره کف و دریاست.

کف نزد مولانا هر آن چیزی است که ناپایدار است، عاریتی است، اصالتی ندارد، دوامی و ثباتی ندارد. آشوب دارد.  پرهیاهوست، هست اما در حقیقت نیست و همچون سرابی است. 

عمق دریا اما پایدار است، سکون دارد، اصالت دارد، محل زادن و پروردن گوهرها و ماهی‌هاست. آشفته نمی‌شود. هیاهویی ندارد. گویی نیست اما هست و هست‌ها ازوست. 

مولانا می‌گوید وقتی آدمی به زندگی، به جهان، یا به خویشتن می‌نگرد، مهم است که چه چیزی را در مرکز توجه خویش قرار می‌دهد.

از نظر او، در هر رویدادی و در هر چیزی، عمق دریایی هست و کفی. و در سلوک معنوی، مهم آن است که شعاع بینش آدمی تا کجا را می‌پاید. آیا به ژرفای دریا ره می‌برد، یا به کف‌های سطح آب محدود می‌ماند.

مولانا می‌گوید آنکه او دریابین گشته باشد کیفیتی و حالتی دگرگونه می‌یابد که یکسره با حال کسی که کف‌بین است متمایز است:

آنکه کف را دیدْ، سِر گویان بُوَد
وانکه دریا دیدْ، او حیران بُوَد

آنک کف را دیدْ، نیّت‌ها کند
وانک دریا دیدْ، دل دریا کند

آنک کف را دیدْ، باشد در شمار
و آنک دریا دیدْ، شُد بی اختیار

آنک او کف دیدْ، در گردش بُوَد
وانک دریا دیدْ، او بی غش بُوَد
(مثنوی، دفتر پنجم)

mehrdad _rahmani 4

🕊 مولانا و پشه

به همّتْ خونِ نمرودان بریزیم
تو این منگر که چون پشّه نَزاریم
غزل ۱۵۳۱

چون پشّه زِ خونِ خویش مستیم
وز دیگِ جگر دلا اَبایی
غزل ۲۷۶۵

سوارِ بادِ هوا گشت پشّهٔ دل من
که دید پشّه که او می‌کند سلیمانی
غزل ۳۰۹۳

پشه نیز باده خورده سر و ریش یاوه کرده
نَمَرود را به دِشنه ز وجودْ کرده فانی
غزل ۲۸۵۲

@mehrdad_rahmani4

🕯 اگر صلحِ درون داشته باشید،
جماعتی،
رستگاریِ خود را
نزد شما خواهند یافت.

«کاترین دو هوک دوهرتی»

#چراغ‌های_دل (۶٠)

@mehrdad_rahmani4

🕯 گفت دائم یاد دار این یک سخن
من مگو تا تو نگردی همچو من

«عطار»

#چراغ‌های_دل (۵۹)

(ممنون از دوست و انسان وارسته؛ آقای جلالوند عزیز)

@mehrdad_rahmani4

🕯 معرفی رویدادهای معنوی

برخی از همراهان عزیز، از بنده خواستند تا رویدادهای معنوی ارزشمندی که با محوریت آثار مولانا در حال برگزاری هستند را پیشنهاد نمایم.

◻️ کلاس‌ها و دوره‌ها:

۱. کلاس «حکمت‌های زندگی در دفتر پنجم مثنوی» که استاد ایرج شهبازی آن را در موسسه «سپهر مهر» ارائه می‌نمایند. این کلاس‌،  یکشنبه‌ها به صورت حضوری و مجازی تشکیل می‌شود.  برای اطلاعات بیشتر به صفحه موسسه سپهر مهر مراجعه فرمایید:
@sepehr_mehr

۲. کلاس‌های استاد سودابه کریمی با عناوین «شرح مقالات شمس تبریزی» و «شرح مثنوی شریف» که توسط موسسه «سروش مولانا»  به صورت مجازی برگزار می‌شود. برای اطلاعات بیشتر به آی‌دی زیر پیام دهید:
@rumi_lms_support

۳. کلاس‌های استاد محمدجواد اعتمادی با عناوین «سیری در آثار عطار»،  «شرح غزلیات حافظ»،  «شرح دفتر دوم مثنوی»، و «شرح دیوان شمس»  که به صورت مجازی برگزار می‌شود. برای اطلاعات بیشتر به شماره زیر در تلگرام یا واتساپ پیام دهید:
+989224896129

همچنین، موسسه سپهر مهر، سفری معنوی را در آذرماه با حضور دکتر اعتمادی به مقصد نیشابور برگزار می‌کند که قطعا سفری دل‌نشان و زنگارزدا خواهد بود:
@sepehr_mehr

۴. کلاس‌ استاد فریبا خادمی با عنوان «مثنوی‌خوانی» که به صورت حضوری در موزه تصاویر معاصر برگزار می‌شود.  برای اطلاعات بیشتر به شماره زیر در واتساپ پیام دهید:
09944921267

۵. دوره‌های استاد امیرحسین ماحوزی با عنوان «شرح کامل مثنوی» و «غزل‌های عرفانی» که به صورت آنلاین برگزار می‌شود. برای کسب اطلاعات بیشتر به آی‌دی زیر مراجعه کنید:
@khorshidraga

۶. دوره‌های «شرح مثنوی معنوی»  که توسط استاد وحید گلشاهی در مهرادمال کرج به صورت حضوری برگزار می‌شود.  برای کسب اطلاعات بیشتر به آی‌دی زیر پیام دهید:
@niloufar_th

◻️ همچنین معمولاً رویدادهایی در قالب همایش، نشست، سفر و... در طول سال به همت موسسات فرهنگی برگزار می‌شود که مجالی است برای تنفس از هوای پاک معنویت در دنیای امروز. می‌توان با دنبال کردن صفحات مجازی این موسسات ارزشمند از تاریخ دقیق این رویدادها با خبر شد. از جمله این رویدادها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد. 

نشست‌های ماهانه‌ی صبح امید، به همت مؤسسه‌ی سپهر مهر که با محوریت موضوع عشق، دوشنبه‌های اول هر ماه در خانه اندیشمندان علوم انسانی به رایگان برگزار می‌شود:
@sepehr_mehr

همایش سالانه‌ی «روز نیایش» و سلسله‌نشست‌ها در باب «دوستی» که به همت مؤسسه‌ی سروش مولانا و دارالاکرم،  پنجشنبه‌ی اول هر ماه در کرج برگزار می‌شود:
@rumi_lms_support

◻️ از جمله دیگر موسسه‌های فرهنگی که برنامه‌های متنوعی در حوزه‌های فکری و معنوی اجرا می‌کنند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

باشگاه اندیشه (که از منظر تنوع و گستردگی رویدادها در طول هفته بی‌نظیر است):
@bashgahandishe
خانه آشنا
@khanehashena
آموزگارا
@amozegara
راگا
@khorshid_zorvan
سروای باران
@Sarvayebaran


◻️در باب سفرهای معنوی نیز؛
از جمله سفرهای پیش رو می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

سفر به نیشابور با همراهی دکتر اعتمادی، ۷ تا ۹ آذرماه:
@sepehr_mehr

سفر به کاشان با همراهی دکتر ضیایی،  استاد کاکایی، و استاد زند، ۲۴ آبان
@amozegara

سفر به قونیه به همت مؤسسه‌ی ابیانه
۲۱ تا ۲۵ آذرماه با حضور استاد ایرج شهبازی
@travelabyaneh
(در اینستاگرام)

سفر به قونیه به همت مؤسسه‌ی پاسارگاد ۲۱ تا ۲۵ آذر با حضور استاد محمدجواد اعتمادی
@pasargadtravelagency
(در اینستاگرام)

لازم به ذکر است، این نوشته تنها بخشی از برنامه‌های فرهنگی و معنوی است که این روزها در حال برگزاری است و بنده از آن‌ها اطلاع دارم. قطعا عزیزان و زحمت‌کشان دیگری هم هستند که در این عرصه فعالند که به دلیل عدم ذکر نامشان، از آن‌ها پوزش می‌خواهم.

@mehrdad_rahmani4

🕯تو خود می‌نشنوی بانگ دُهل را
رموزِ سرِّ پنهان را چه دانی؟
هنوز از کافِ کُفرت خود خبر نیست
حقایق‌های ایمان را چه دانی؟
(دیوان شمس،  غزل ۲۶۵۵)

مولانا می‌گوید قوای فاهمهٔ آدمی حتی برای فهمِ عالم محسوس، ابزار کافی و وافی را در اختیار ندارد؛ چه رسد به فهم رموز عالم نامحسوس.

چگونه است که به باورها و اعتقاداتِ عاریتی خود غرّه شده؛ متعصبانه به آن‌ها می‌چسبیم.

سخت‌گیری و تعصب خامی است
تا جنینی کار خون‌آشامی است.
(مثنوی،  دفتر سوم)

از منظر مولانا، آدمی تنها آن هنگام که ابرِ تعصب را از روی باور خویش کنار زند، قادر به جذب پرتو حقیقت خواهد بود.

هوش را بگذار وانگه هوش دار
گوش را بر بند وانگه گوش دار
(مثنوی،  دفتر سوم)

#چراغ‌های_دل (۵۸)
@mehrdad_rahmani4

🕯ابراهیم ادهم

آن هنگام که ابراهیم ادهم سلطانِ بلخ بود، به بذلِ مال و طاعتِ حق مشغول بود، بدان امید که گشایشی یافته، در دلش جوانه‌ای بروید. اما نمی‌یافت.

ابراهیم غمین بود و در حسرت دیدارِ یار.

شبی بر تخت خُفته بود، خفتهٔ بیدار!
بانگِ قدم‌هایی شنید از جانب بام ِکوشک.
هراسید که پس کجایند پاسبانان؟!

ناگاه یکی از بامِ کوشک سر فرو کرد و پرسید:  تو کیستی بر این تخت؟

ابراهیم گفت: من شاهم! تو کیستی بر این بام؟!

گفت: دو سه قطار اُشتر گم کرده‌ایم، بر بامِ کوشک می‌جوییم.

ابراهیم گفت: دیوانه‌ای؟! اُشتر را بر بامِ کوشک گم کرده‌ای؟! اینجا جویند اشتر را؟

گفت: دیوانه تویی! خدا را بر تختِ مُلک می‌جویی؟! اینجا جویند خُدای را؟!

همان شد که دیگر کسی ابراهیم را ندید... مُلک بِنهاد و برَفت و جان‌ها در پیِ او...

«شمس تبریزی»

پادشاهانِ جهان از بدْ رَگی
بو نبُردند از شرابِ بندگی

ورنه ادهم وار سرگردان و دَنگ
مُلک را برهم زدندی بی دِرنگ

«مولانا»

@mehrdad_rahmani4

طبع، چیزی نو به نو
خواهد همی
چیزِ نو، نو راه‌رو
خواهد همی

«مولانا»

#چراغ‌های_دل (۵۷)
#عباس_کیارستمی

@mehrdad_rahmani4

🕯یک ذره عشق از عالم غیب بیامد. سینهٔ همه مُحبّان بویید. کسی را مَحرم نیافت. در عالم غیب شد.

«ابوالحسن خرقانی»

🕊🕊🕊🕊

🕯 هزار حَمد و ثنا مَر خدایِ عالم را
که دنگِ عشقم و از ننگِ خویشتنْ فَردم

منم بهشتِ خدا لیک نامِ من عشق است
که از فشار رَهَد هر دلی که اَفشُردم

«مولانا»

#چراغ‌های_دل (۵۶)

@mehrdad_rahmani4

عشق و توسعه
✍ مهرداد رحمانی

دکتر محسن رنانی در نشست صبح امید که در تاریخ ۷ آبان ۱۴۰۳ در خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد، از یک چارچوب مفهومی بدیع درباره توسعه سخن گفتند.

چارچوبی ملهم از مفهوم «عشق» که واجد سه رکن «جنبش»، «جذب»، و «بسط» بود. بدین معنا که فرایند توسعه همواره با «جنبشی» آغاز می‌شود که منجر به «جذب» امکاناتی می‌گردد و در نهایت از طریق «بسط» مابه‌ازای آن شکوفا می‌شود.

به زعم ایشان، دستاوردهای بشری در طول تاریخ از طریقِ توالیِ ظریفِ این سه رکن حاصل شده که خود برگرفته از الگوی طبیعت و تکامل آفرینش است. ایشان همچنین اظهار داشتند که هرگاه گره‌ای در این سه رکن ایجاد شود، فرایند توسعه‌یافتگی فرد یا جامعه ناقص مانده و دچار اختلال خواهد شد. به عبارت دیگر، گویی ایشان، توالی ِاین سه رکن را «قاعده حاکم بر فرایند توسعه» قلمداد می‌کنند که هرگونه تلاش برای برهم زدن آن، فرایند توسعه را به تباهی خواهد کشاند. 

مایلم چشم‌انداز مولانا به این موضوع را با تکیه بر آثارش مورد بررسی قرار دهم. اگر چه باید اذعان داشت که نوشتار پیش‌رو تفسیر نگارنده از آثار مولاناست؛ فلذا عاری از نگاه گزینشی به آن نیست.

به گمانم، در اندیشه مولانا، مهم‌ترین نیروی آغاز کننده هر جنبشی، «نیاز» است. گویی مولانا بر این باور است که جنبش فرزند نیاز  است. از منظر مولانا، تا فرد یا جامعه‌ ضرورت و نیاز به چیزی را به تمامه درنیابد، جنبشی نیز رخ نخواهد داد. بنابراین نیاز یا طلب اولین و مهم‌ترین گام در شکل‌گیری فرایند سلوک فردی یا توسعهٔ جمعی است. شاید از همین روست که مولانا نیاز را «ایمن‌آباد» توصیف می‌کند.

ایمن آبادست آن راهِ نیاز
ترکِ نازش گیر و با آن رَه بساز
(دفتر پنجم)

نیاز در اندیشه مولانا نه تنها از طریق جذبه و شوق و تمنا؛ بلکه از طریق وضعیت‌هایی چون درد، رنج، ترس و اضطرار نیز نمایان می‌شود. از منظر او، این‌ها همگی کمند لطف خداوند هستند تا آدمی را از ورطه‌ای که در آن افتاده، بیرون بکشند.

این چنین است که آدمی به جنبش درمی‌آید و پای به وادی «طلب» می‌گذارد. طلب آغاز مرحله دوم یعنی «جذب» است. و مولانا در قصه‌های متعددی از مثنوی به جذبِ حاصل از نیاز و طلب اشارت کرده است.

هر کجا دردی، دوا آنجا رود 
هر کجا فقری نوا آنجا رود 
هر کجا مشکل جواب آنجا رود 
هر کجا کشتیست آب آنجا رود 
  (دفتر سوم)

مولانا از چنین ابیاتی نتیجه می‌گیرد: طریق حقیقی جذب، نه افزون‌ کردن داشته‌ها؛ بلکه افزون‌ کردن تشنگی است. 
 
آب کم جو تشنگی آور به دست 
تا بجوشد آب از بالا و پست

مولانا در قصه مریم نیز، دردِ نیاز را عامل حرکت و جذب رزق برمی‌شمارد.

زین طلب بنده به کوی تو رسید
درد مریم را به خرمابن کشید
(دفتر دوم)

او همچنین در قصه مهمان یوسف نیز این معنا را به گونه دیگری صورت‌بندی کرده. از منظر او، جذب درمان و راه حل‌، تنها در وضعیت نیاز رخ می‌نماید.

خواجه اِشکسته‌بند آنجا رود
که در آنجا پای اشکسته بود
چونکه جامه چست و دوزیده بود
مظهر فرهنگ درزی کی شود؟

و سپس نتیجه می‌گیرد که:

هر که نقص خویش را دید و شناخت
اندر استکمال خود ده اسپه تاخت
(دفتر اول)

گویی راه کمال و توسعه، با یافتن نیاز آغاز می‌شود و سپس جنبشی پدید می‌آید که منتهایش انجذاب مطلوب است.

اما این پایان راه سلوک و توسعه نیست. آنچه جذب شده باید آزاد گردد، از خود فراروی کند و چون آفتاب بر عالم تابش گیرد. آنچه جذب شده، به تعبیر شمس تبریزی، اگر راکد بماند، بر خود می‌پیچد و بوی می‌گیرد. اما اگر از خویش برون آید، خوش می‌شود و روان می‌گردد. اینجاست که «بسط» رخ میدهد.

آنچه به دست آمده، تقسیم می‌شود و بخشیده می‌‌شود؛ به سان خورشید جهان که جانبازانه نور و گرما می‌پراکند.
مولانا باور دارد که تنها با دادن و بخشیدن است که فضا برای جنبش و جذب مجدد گشوده می‌شود.

اگر بخشیدن و بسط رخ ندهد، آدمی ظرفیت خود برای جنبش و جذبی دیگر را از دست خواهد داد. مولانا مثال خورشید را در این باب پیش می‌کشد:

در شکار بیشهٔ جان، باز باش
همچو خورشید جهانْ جانباز باش
جان‌فشان افتادْ خورشید بلند
هر دمی تی می‌شود پر می‌کنند.
(دفتر اول)

مولانا مرحله بسط را «رسم فتوت و جوانمردی» نیز می‌خواند،  آنجا که آدمی بی‌چشمداشت و بی‌علت می‌بخشد، و این والاترین گام است.

پاک می‌بازد نباشد مزدجو
همچنان که پاک می‌گیرد ز هو
می‌دهد حق هستی‌اش بی علتی
می‌سپارد بازْ بی‌علت فَتی
که فتوت دادن بی‌علت است
پاک‌بازی خارج هر ملت است.
(دفتر ششم)

نتیجه آنکه، ردپای چارچوب جنبش و جذب و بسط را در باغ اندیشهٔ عشق‌آلود مولانا نیز می‌توان یافت. با این حال مولانا در ساحت عشق، قلمروهای ژرف‌تری را نیز فتح کرده که ملاقات آن‌ها از توان این نوشته بیرون است. ازجمله در رابطهٔ من و تویی، آینگی، قوانین معنوی جهان، و...

@renani_mohsen
@mehrdad_rahmani4

🕯 آنکه ارزد صید را عشق است و بس
لیک او کی گنجد اندر دامِ کس

تو مگر آیی و صید او شوی
دام بگذاری به دامِ او روی

عشق می گوید به گوشم پست پست
صید بودنْ خوشتر از صیّادی است

گولِ من کن خویش را و غرّه شو
آفتابی را رها کن ذرّه شو

بر درم ساکن شو و بی خانه باش
دعوی شمعی مکن پروانه باش

تا ببینی چاشنیِ زندگی
سلطنت بینی نهانْ در بندگی

مولانا

در نگاه مولانا، سالکْ شکارِ حقیقت است نه شکارچی آن. صیدِ حقیقتِ انفسی از طریق صید شدن است نه صیادی. به بیان دیگر کشف حقیقت مستلزم کنشی پذیرنده است نه تهاجمی. سالک باید هنر شکیبایی و گشودگی را بیاموزد تا پذیرندهٔ بارقه های حقیقت انفسی شود. «سکوت سالکانه» این شکیبایی و گشودگی را به او می آموزد.

آرش نراقی

🕊🕊🕊🕊🕊🕊🕊🕊🕊🕊🕊🕊🕊

شمس تبریز می گوید:
گفتن جان کندن است و شنیدن جان پروردن...

#چراغ‌های_دل (۵۵)

@mehrdad_rahmani4

حاصل سجده؟

🍃 به گمانم آن که در روز دست‌کم ۳۴ بار سر بر خاک می‌گذارد اگر حتی یک‌بار جانِ سجده را دریابد لابد پس از اندی، کم و بیش، اینگونه از چنین خاک‌ساریِ مدام بهره خواهد برد:

▫️در قضاوت درباره‌ی دیگران احتیاط بیشتری می‌کند
▫️به فهم خود از دین و دنیا کمتر اعتماد می‌کند
▫️در برابر صدای مخالف به برخورد کردن نمی‌اندیشد
▫️نقد دیگران را حاصل نادانی و سادگی و غرض‌ورزی نمی‌داند
▫️نگاه و حرکات و سکناتش در برابر آن که به درستی یا به غلط احساس ظلم می‌کند، افتاده و خاکی می‌شود
▫️بیش از آنکه حرص برای نصیحت و ارشاد دیگران داشته باشد، در پی چاره‌ای برای کاستی‌های خود است
▫️دهان را که باز می‌کند پاسبان کلماتی است که بر دیگران فرو می‌آورد، مباد که دلی را برنجاند
▫️در برابر ضعیف‌تر از خود فروتن‌تر است
▫️برای همه‌ی پرسش‌ها پاسخ ندارد
▫️در مسائلی که اهل اندیشه در آنها اختلاف نظر دارند کمتر با قاطعیت اظهار نظر می‌کند
▫️دیدگاه دیگران برای او حداقل به اندازه‌ی دیدگاه خودش جذاب‌ است
▫️دین‌داری‌اش به او توهم «از دیگران بهتر بودن» نمی‌دهد بلکه همواره او را به «برای دیگران بهتر بودن» می‌خواند
▫️تعریف و تمجید هواداران بیش از آنکه شادش کند، نگرانش می‌کند
▫️دغدغه‌اش نیکوکاری است، نه نیکونامی
▫️به آسانی از سخنی علیه خود آزرده و خشمگین نمی‌شود
▫️به خود حق نمی‌دهد که دیگران را  قربانی زخم‌های روانی خود کند
▫️ظلم‌دیدن را مجوّز ظلم‌کردن نمی‌داند
▫️در پی مطرح کردن موضوع بحث است و نه مطرح کردن خود
▫️جلوه‌های منیّتش را می‌بیند و از دیدنش احساس دل‌چرکی می‌کند

🍂 وَ لَا تُصَعِّرْ خَدَّكَ لِلنَّاسِ وَ لَا تَمْشِ فىِ الْأَرْضِ مَرَحًا  إِنَّ اللَّهَ لَا يحُِبُّ كلُ‏َّ مخُْتَالٍ فَخُور (لقمان: ۱۸)
«(فرزندم) و از مردم روی بر متاب و در زمین سرمستانه راه مرو که خدا هیچ به خودبالنده‌ی فخرفروشی را دوست نمی‌دارد» (ترجمه‌ی کوشا)

🍃 خود را در افلاک دیدن و در نماز سر بر خاک فروآوردن ترکیب غریبی است که می‌تواند انسان را دچار توهمِ تقدّس و برگزیدگی کند.

@farhadshafti

موسسهٔ فرهنگی سپهرِ مهر با همکاری گروه زبان و ادبیات فارسیِ خانهٔ اندیشمندانِ علوم انسانی  برگزار می‌کند:

✳️ سلسله نشست‌های ماهانهٔ صبحِ امید ✳️

سخنران:
دکتر محسن رنانی

موضوع نشست پنجم: «عشق و توسعه»

شعر خوانی:
خانم فریبا خادمی

اجرای موسیقی سنتی با حضور:
آقای صابر سوری (نوازندهٔ عود)
آقای امین دادوری (نوازندهٔ سازهای کوبه‌ای)
آقای امیر فرهنگ حاتمی(نوازندهٔ دیوان باس)

مدیر علمی نشست:
دکتر مهرداد رحمانی

🗓 دوشنبه، هفتم آبان‌ماه ۱۴۰۳، ساعت ۱۶:۳۰

🏡 خیابان نجات‌اللهی (ویلا)، نبش خیابان ورشو، خانهٔ اندیشمندان علوم انسانی، سالن فردوسی

🔹برنامه به صورت حضوری برگزار می گردد.

🔹ورود برای عموم آزاد و رایگان است.

🔹 فایل صوتی جلسه در کانال قرار خواهد گرفت.

✅ فایل صوتی نشست اول
✅ فایل صوتی نشست دوم
✅ فایل صوتی نشست سوم
✅ فایل صوتی نشست چهارم

🌲خانهٔ اندیشمندان علوم انسانی
🌲موسسهٔ فرهنگی هنری سپهرِ مهر

#دکتر_محسن_رنانی
#صبح_امید
#عشق
#توسعه

🆔 @Renani_Mohsen
🆔 @iranianhht
🆔 @sepehr_mehr

شیخِ ایستاده‌دل
در باب ابوسعید ابوالخیر

✍ مهرداد رحمانی

فرهنگ دینی و عرفانی ما در برابر «ناپایداری و فناپذیری جهان مادی» پاسخ‌های متنوعی داده که سه مورد کلیدی آن به شرح زیر قابل ارائه است:

۱) پاسخ نخست، «دنیا ستیزی و ترک دنیاست». پاسخی زاهدانه که شاید دلیل آن این باشد که «آنچه نمی‌پاید، دوستی را نشاید.» جهان ماده در چنین نگاهی، لهو و لعبی گذراست و آنچه آدمی را ارزد تنها جهان دیگر است.

۲) پاسخ دوم بر خلاف پاسخ زاهدانه، گره بر پیشانی ندارد. راهِ کام‌جویی از جهان ماده را گشوده می‌یابد، و تنها پروای آن دارد که مبادا «در آن بمانی و بر آن دل ببندی». پاسخی عارفانه که دست شستن از هر گونه تعلقی، محور اصلی آن است.

۳) پاسخ سوم اما، همچنانکه پاسخ دوم را با خود دارد، یک گام نیز فراتر می‌گذارد و با جهان ماده از سر صلح و آشتی و دوستی بر می‌آید. در چنین پاسخی، جهان فناپذیر از آن رو که نمی‌پاید و تنها چند صباحی نزد ماست، عزیز است. با این حال صاحبان چنین پاسخی، این دوستی را به دور از تعلقات و وابستگی، در دل می‌پرورانند؛ چنان که در عین دوستی به آسانی از آن دست توانند کشید. از این رو می‌توان آن‌ها را «ایستاده‌دلان»  نامید.

ابوسعید ابوالخیر در کنار  شمس تبریزی بر تارک «ایستاده‌دلانِ» فرهنگِ معنویِ ما می‌درخشند. ابوسعید عارفی وقت‌ْخوش است و وارسته؛ که ابایی از دنیادوستی ندارد. ابوسعید اسوه‌ای است برای آشتی و صلح میان دین و دنیا، جسم و روح، ظاهر و باطن، و مهر و وارستگی.

اوقات ابوسعید چنان که خود می‌گوید همه خوش است و انبساط خاطری دائمی بر احوال او سایه افکنده است. به مدد کیمیایی که در دیدگان دارد؛ هماره در حال تفسیر وضعیت‌هاست و تا به تفسیری دست نیابد که وقتِ او را همه خوش نماید، باز نمی‌ماند. نمونه شگرفی از این رویداد:

🕯 نقل است یک روز ابو محمد جوینی با شیخ در حمام بود.  شیخ گفت «این حمام چرا خوش است؟»  گفت «از آنکه آدمی را پاکیزه گرداند و شوخ از او دور کند». شیخ گفت «بِه ازین باید!». گفت «از آنکه چون تو کسی اینجا حاضر است».  شیخ گفت «پای من و ما از میان برگیر!»، گفت «شیخ بِه داند». شیخ گفت «از آن خوش است که از جمله مال و ملک دنیا، بیش از سطلی و لنگی با تو نیست و آنگاه آن هر دو نیز از آن تو نیست!».

نمونه‌های درخشان دیگری از احوالات و مقامات ابوسعید ابوالخیر:

🕯 و گفت «هر که در ابتدا ما را دید صدیقی گشت و هر که در انتها ما را دید زندیقی شد.»

🕯 یک روز در حمام بود. قایمی شوخ او را درهم آورد و بر بازوی او، پیش روی او، جمع کرد. از شیخ پرسیدند که «جوانمردی چه بود؟» گفت «آنکه شوخ به پیش چشم نیاوری».

🕯 یک روز در طوس مجلس داشت.  خلق را جای نبود.  معرِّف بر پای خاست و گفت «خدایش بیامرزاد که از آنجا که هست یک گام جلوتر آید».  شیخ گفت «هر چه انبیا و اولیا گفته‌اند همه، این مرد بگفت،  در یک کلمه! پس ما چه گوییم!؟ از منبر فرود آمد.

🕯 روزی مستی را دید بر راه افتاده. گفت «دست به من ده!». مست گفت «برو شیخا که دست‌گیری کار تو نیست!».  شیخ را وقت خوش شد.

🕯 ... روزی قشیری بر سر منبر گفت:  «فرق میان من و بوسعید آن است که بوسعید خدای را دوست دارد و خدای ابوالقاسم را دوست دارد.  پس بوسعید ذره‌ای بود و ما کوهی».  آن سخن با شیخ گفتند.  شیخ گفت: «به او بگویید آن ذره هم اوست، ما هیچ نه‌ایم».

🕯 نقل است که وقتی به دیهی رسید،  آنجا زاهدی بود در خود مانده و دِماغی در خود پدید کرده. شیخ او را به دعوت خواند. او اجابت نکرد. گفت: «من زاهدم و سی سال است تا به روزه‌ام و خلق دانند که چنین است». شیخ گفت: «برو غربالی کاه بدزد تا از خود برهی!»

🕯نقل است که مستی در بازار می‌رفت، نزدیک شیخ آمد. مریدان گفتند: «یا شیخ بر وی امرِ معروف کن». چون بیامد چیزی آهسته با شیخ گفت؛ شیخ گفت: «نه!» و برفت. چون به خانقاه باز آمد، از او سوال کردند که «آن مست چه گفت؟» گفت:  «ای شیخ آنچه من در باطن داشتم بر صحرا نهادم، تو نیز نهادی؟» گفتم «نه!»

@mehrdad_rahmani4

🕯کاشکی از غیر تو آگه نبودی جان من

«مولانا»

خوانش: مهرداد رحمانی

موسیقی زیر صدا: یان تیرسن

@mehrdad_rahmani4

«هر برگ و هر درخت رسولی است از عدم»
به مناسبت انتشار کتاب «به روایت درخت» از صدیق قطبی

✍ مهرداد رحمانی

کتاب‌ها را می‌توان مسامحتاً به دو دسته کلی تقسیم کرد. دسته نخست، آنهایی‌اند که غالباً سودای انتقال علم و دانش دارند. هدف این کتاب‌ها خواسته یا ناخواسته، قانع کردن مخاطب برای پذیرش مدعیات و معانی داخل کتاب است. این کتاب‌ها استدلالی‌اند و استدلالها نیز به دورِ قوایِ منطقی مخاطب می‌پیچند. پس از دوران قرون وسطی که بشر «نیاز» جدی به عقلانیت و خردمندی را احساس کرد، سهم این دسته از کتاب‌ها افزایش یافت. عمده کتب علمی و فلسفی در این دسته جای می‌گیرند.

دسته دوم، آنهایی‌اند که غالباً تهی از چنین اراده‌ای‌اند. بیش از آنکه سودای انتقال علم و دانش داشته باشند؛ در پی انتقال یک «خبرند». خبری که بشارت است، و نهایتا نوعی دعوت. این کتاب‌ها فاقد هرگونه تلاش برای قانع کردن مخاطب‌اند. به پر و پای منطق او چندان نمی‌پیچند و به جای استدلال، در پشت کلماتشان هوایی خوش نهفته دارند و در دل واژگان خود، نوری نهان. بعد از حدود ۴ قرن کار فکری و علمی،  از اواسط قرن گذشته، «نیاز» بشر به چنین کتاب‌هایی، رفته رفته سهم آن‌ها را مجددا افزون‌تر کرده است.

صدیق قطبی از نویسندگانی است که آثارش بیشتر به دسته دوم تعلق دارند. با این حال، اگرچه او شاعری مهم و ماندنی در ادبیات معاصر ماست؛ محققی برجسته در حوزه الهیات، معنویت، هنر و فلسفه نیز هست. صدیق قطبی واجد جهان‌بینی منحصر بفردی است که در قالب دسته‌بندی‌های مرسوم جای نمی‌گیرد. اندیشه و نظام باورهای او جایی در میانه نحله‌های گوناگون قرار می‌گیرد.  با همه آن‌ها همدلی‌هایی دارد اما هیچ یک تماماً اندیشه او را در بر نمی‌گیرند.

کتاب اخیر او «به روایت درخت» که چندی پیش توسط انتشارات اریش به چاپ رسیده، مجموعه‌ای از جستارهای اوست که در طی سالیان متمادی به رشته تحریر درآمده است. به گمانم این کتاب، در کنار بشارت‌های روشنی که به مخاطب خویش عرضه می‌کند و پنجره می‌گشاید، بهترین منبع برای شناخت زوایای جهان اندیشه‌ای نویسنده نیز هست. و حتی فراتر، پرتوهایی از تجربه‌های معنوی ناب او را نیز بر ما آشکار می‌کند.

صدیق قطبی در این کتاب که در هجده فصل سامان یافته، سیر بودن آدمی در جهان و مسیر سلوک او از آغاز (فصل اول:  آمدنم بهر چه بود) تا به انجام (فصل هجده: خانه خویش آمدی، اندرآ، شاد آمدی) را نگارگری می‌کند. او این سیاحت را با الهام از طرز بودن درخت در سپهر ایمان و معنویت تحریر کرده است.

گزینش‌های شکّرین او از میراث ادبی و عرفانی ایران، در کنار تفسیرهای گرم و روشنش، و همچنین ارجاعات دقیق، مجموعه‌ای دل‌نشان و در عین حال سودمند و مستند فراهم آورده است. در کنار مطالعه به هم پیوسته مطالب کتاب، می‌توان هر بخشی از کتاب را نیز مستقلا خواند و پشت پنجره دلباز آن کمی آسود.

بخشی از کتاب:

«خدا نه یک مفهوم، بلکه یک کشش است....  خدا اگر بی‌جهت و بی‌سوست، پس چاره چیست؟ پاسخ مولانا این است:  جست‌وجو...»
(بخشی از ص ۲۶۴ و ۲۶۵)

@mehrdad_rahmani4

مرا در دستِ اندیشه بِمَسپار
که اندیشه‌ست خون‌آشامِ دیگر

اگر یک ذره رحمت هست بَر من
مکن تأخیر تا هنگامِ دیگر

🕯مولانا

#چراغ‌های_دل (۵۴)

@mehrdad_rahmani4