بریده‌ها و براده‌ها

🔵🔴 ایرانیان و فرهنگ ایرانی از دیدگاه امانوئل کانت /
✍#دکتر_حمیدرضا_سعادت_نیاکی

💥1. کانت در کتاب خود با عنوان Beobachtungen über das Gefühl des Schönen und Erhabenen  (مشاهداتی در باب احساس امر زیبا و والا) (1766) دربارۀ ایرانیان می‌نویسد:
"Die Perser die Franzosen von Asien. Sie sind gute Dichter, höflich und von ziemlich feinem Geschmacke. Sie sind nicht so strenge Befolger des Islam und erlauben ihrer zur Lustigkeit aufgelegten Gemüthsart eine ziemlich milde Auslegung des Koran. ... Der Schiraswein soll der Kostlichste in der Welt sein."
«ایرانیان فرانسویان آسیا هستند. آنها شاعرانی خوب، مردمانی مؤدب و خوش ذوق هستند. آنها را نمی‌توان پیروان چندان جدی اسلام دانست و خُلق‌وخوی شاد و مسرورشان به آنها رخصتی می‌دهد تا حد زیادی تفسیری با مسامحه از قرآن داشته باشند. ... شراب شیراز باید لذیذترین شراب دنیا باشد.»

در توضیح سخن کانت، می‌توان به سه نکته اشاره کرد:
نخست اینکه فرهنگ ایرانی و جهان فرانسوی هر دو شاعرانه‌اند و این شاعرانگی در شعر پارسی و زبان فرانسه تبلور یافته است (همچنین، شراب شیراز با شراب‌های شهرۀ فرانسوی پهلو به پهلو می‌زند).
دوم اینکه اشارۀ کانت به نحوۀ مواجهۀ ایرانیان با اسلام ناظر به حقیقتی تاریخی- فرهنگی است که دو سده بعد، هانری کُربن به بیانی دیگر، با اصطلاح «اسلام ایرانی» یادآوری کرده است. شاید سخن دکتر جواد طباطبایی هم که می‌گوید: «ایران اگرچه به‌طور رسمی همچون ناحيه‌ای در جهان اسلام بود، اما هرگز بخشی از آن به شمار نمي‌آمد. من برای توضیح این وضع پرتعارض ایران تعبیر ايرانِ "در بيرونِ درون اسلام" به کار برده‌ام»، با توجه به این سخن کانت برای ما بهتر قابل درک باشد.
سوم اینکه هرچند کانت این جملات را 23 سال پیش از انقلاب فرانسه نوشته است، اما با توجه به تسلط حیرت‌انگیز او به خُلق‌وخو و حال‌وهوای ایرانیان می‌توان به این وجه مشابهت نیز اشاره کرد که همان‌گونه که فرانسوی‌ها با انقلاب به تأسیس حکومت قانون نائل آمدند، ایرانی‌ها هم نخستین مردمان خاورمیانه بودند که با انقلاب (انقلاب مشروطه) حکومت قانون تأسیس کردند. زمانی بهتر به  تیزبینی کانت پی می‌بریم که در ادامه فقرۀ ذکرشده ژاپنی‌ها را انگلیسی‌های آسیا معرفی می‌کند:
"Die Japoneser könnten gleichsam als die Engländer dieses Welttheils angesehen werden"
«ژاپنی‌ها را می‌توان انگلیسی‌های این قاره در نظر گرفت».
همان‌طور که می‌دانیم، ژاپن و انگلستان، هر دو، نه با انقلاب، بلکه با رفورم، حکومت قانون تأسیس کردند.

🖼 2. کانت در «درس‌گفتارهای منطق بلومبرگ» که انتشارات کمبریج برگردان انگلیسیِ آن را در کتابی با عنوان ( Lectures on Logic) گرد آورده است، به این مطلب اشاره می‌کند که پیش از آغاز فلسفه در یونان، به خلاف اقوام دیگری که آموزه‌های موجود در میان آنها معجونی از خرافه‌ها، مهملات، موهومات، جادو جمبل‌ها و آئین‌های کودکانه بود، ایرانیان (Persians) جزو نخستین مردمانی بودند که شروع به نظرورزی‌ (speculation) کردند. البته کانت در «درس‌گفتارهای منطق وین» گوشزد می‌کند که پیش از آغازیدن فلسفه و حاکمیت لوگوس (logos)، نظرورزی نه از راه مفاهیم (concepts)، بلکه از مجرای ایماژها (images) صورت می‌گرفت.

اشارۀ کانت به نظرورزی از کانال ایماژها می‌تواند معرفی‌کنندۀ یکی از چشمگیرترین ویژگی‌‌های حکمت (wisdom) ایرانی به شمار ‌آید و شاید از این‌رو ست که نمادها جایگاه بلندی در ایران‌زمین داشته است. نمونۀ روشن آن را می‌توان در جشن باستانی #نوروز Nowruz (برای نمونه در سفرۀ هفت...) مشاهده کرد که نمادها در آن نقش مهمی ایفا می‌کنند. نمادها دربردارندۀ معانی‌ای هستند که به‌شکلی غیرمستقیم بر آنها دلالت می‌کنند. این معانی گاه برآمده از خِرد فرزانگان و حاوی لطایف حکمت‌آمیزند.

@DoingPhilosophy


T.me/bestdiplomacy