🔸کرونا باعث شد مردم بر سر سجادههای خود برگردند
🔸گزارشی از نشست «
کرونا و تحولات آیینهای اجتماعی»
(پژوهشگاه فرهنگ، هنر
و اتباطات ـ 29 اردیبهشت 1399)
برشی از گزارش جلسه:
مظاهری با بیان اینکه ما درمورد یک امر بهپایانرسیده صحبت نمیکنیم، تصریح کرد: ما درمورد پدیدهای صحبت میکنیم که تازه سه ماه از آن گذشته
و هنوز به پایان نرسیده است. در مورد تحلیلهای
کرونا شاهد یک افراط
و تفریط هستیم. بهگونهای که عدهای بشریت را به دوران قبل
کرونا و بعد آن تقسیم
و مابقی اتفاقات تاریخی را کنار میگذارند
و عدهای دیگر هم آن را تا سطح یک سرماخوردگی ساده تقلیل میدهند
و آن را ناچیز
و کماهمیت میشمارند. به نظر من نه باید در ارزیابی
و تحلیل این پدیده دچار اغراق شد
و نه آن را دستکم گرفت. هر تعبیر
و تحلیلی که از این امر داریم، فعلا در دایره گمانهها است. چراکه با قطعیت نمیتوان سخن گفت
و سناریوهای مختلف را باید درنظر گرفت.
وی در ادامه به تأثیر
کرونا بر آیینهای دینی پرداخت
و اظهار داشت: در این چند ماهی که این مهمان ناخوانده وارد زندگی ما شده، همه ابعاد زندگی روزمره ازجمله حیات دینی را متاثر کرده است. همه اجتماعات
و مناسک دینی
و نیز همه مکانهای مقدس که محل اجتماع دینداران بود، به حالت تعلیق درآمده
و این یک موقعیت ویژهایست که تغییراتی را سبب شده است که ممکن است بعضی پایدار
و بعضی موقتی باشند. موضوع دیگر همزمانی این اتفاق با مقطع مهمی در تقویم مناسکی جامعه ما است که مناسبتها
و مراسم متعددی مثل اعتکاف ماه رجب، اعیاد شعبانیه
و مناجاتخوانیهای ماه رمضان را شامل میشود. همین همزمانی تصادفی سبب شد
کرونا خیلی زود با امر دینی پیوند بخورد. مسأله دیگری که این پیوند را برجسته کرد، دروازه ورود این ویروس یعنی شهر قم به عنوان دومین شهر مذهبی ایران بود که این امر، بحثهای مختلفی را مثل موضوع قرنطینه شهر
و تعطیلی حرم بهوجود آورد
و موضعگیریهایی را از سمت روحانیون موجب شد ازجمله نحوه مواجهه سیاستگذاری مذهبی در مقابل این امر.
مظاهری در ادامه به نقش
کرونا در مواجهه با آیینهای دینی اشاره کرده
و گفت: بهطورکلی
کرونا، تاکنون، سه نقش «بازگرداننده»، «تغییردهنده»
و «شتابدهنده» در مقابل آیینهای دینی داشته است.
در مورد برخی از آنها نقشش «بازگرداننده» بوده. برخی از
مناسک و آیینها در دوره معاصر شکل
و متاثر از اقبال
و غلبه جریانهای اسلام سیاسی
و اجتماعی، فرم جمعی گرفته اند درحالیکه در فرم پیشین خود آیینهایی فردی محسوب میشدند مثل اعتکاف یا مجالس دعاخوانی (دعای کمیل، ندبه، عرفه
و ...). این فرم جمعیشده، درعمل خیلی از خلوتهای عارفانه
و مومنانه دینداران را از بین برده بود.
کرونا این
مناسک و صورتهای اجتماعیشده معاصر را به حالت قبل
و فردی برگرداند. به عبارت دیگر
کرونا باعث شد مردم بر سر سجادههای خود برگردند.
کرونا درمورد برخی دیگر از آیینها «شتابدهنده» بوده است. مثلا روند دیجیتالیشدن دینداری
و مراسم دینی در سالهای اخیر آغاز شده بود. منتها محدودبه گروه سنی جوان
و گونههای متناظر مجالس مذهبی میشد.
کرونا با توجه به محدودیتهای فیزیکی که ایجاد کرد، بر دامنه استفاده از تکنولوژی رسانه برای گروههای مذهبی شتاب بخشید
و سرعت مصرف رسانه را در جامعه دینی
و برگزاری
مناسک به صورت دیجیتال را بالا برد
و گسترش داد. تأثیر دیگر، «تغییردهندگی» بود. به دلیل آنکه این اتفاق، یک اتفاق دفعتی بود، شاهد خلاقیتهایی بودیم
و انواع فرمهای تازه برای برگزاری مجالس
و آیینها ابداع شدند که نشانگر پویایی
و زایندگی فرهنگ مناسکی است. به نظر میرسد حتی اگر این شرایط خاص به پایان برسد، برخی از تغییرات ایجادشده به تمامی از بین نمیروند
و در پساکرونا هم شاهد تغییراتی در چگونگی اجرای مراسم مذهبی خواهیم بود. به عنوان مثال بسیار بعید به نظر میرسد مراسم پیادهروی اربعین باز با همان کیفیت سالهای پیش امکان برگزاری داشته باشد. حتما تغییراتی خواهد کرد. اما اینکه این تغییرات چقدر عمیق
و پایدار باشند
و چقدر جزیی
و محدود، بستگی به این دارد که بحران
کرونا چه زمانی
و چگونه مهار شود.
گزارش کامل:
https://www.ricac.ac.ir/news/2983#کرونا_و_دین #کرونا_و_مناسک 1399/2/30
@mohsenhesammazaheri