همکاری ترکیه با طالبان برای تکمیل سد بخش‌آباد افغانستان، تهدیدی جدی برای منابع آبی ایران و محیط زیست سیستان
دخالت آبی همسایه غربی در مرز شرقی ترکیه و کشورهای حاشیه خلیج فارس به پروژه‌های سدسازی افغانستان وارد شده‌اند، این اقدام تهدیدی برای اکوسیستم تالاب هامون استسد بخش‌آباد ، قادر به مهار پیک آورد سالانه فراه‌رود است. این پروژه به‌ویژه در زمان ترسالی می‌تواند منابع آبی ایران را تحت تاثیر قرار دهد و به خشکی تالاب هامون منجر شود 🔹سد بخش‌آباد در افغانستان، پروژه‌ای بزرگ که تحت سرمایه‌گذاری ترکیه در حال تکمیل است، به‌طور مستقیم به وضعیت آبی و زیست‌محیطی ایران، به‌ویژه استان سیستان و بلوچستان، مرتبط می‌شود.
🔹این سد روی رودخانه فراه، یکی از منابع آبی مهم ایران، ساخته شده و در صورت تکمیل، قادر خواهد بود سیلاب‌های فراه‌رود را در زمان ترسالی مهار کند. این امر به این معنی است که در سال‌های نرمال آبی یا خشکسالی، دیگر آبی وارد تالاب هامون سابوری ایران نخواهد شد.
تأثیرات سد بر تالاب هامون:🔹سد بخش‌آباد به دلیل ساختار و اهدافش، قادر خواهد بود سیلاب‌های فراه‌رود را مهار کند و در سال‌های نرمال یا خشکسالی دیگر هیچ آبی به تالاب هامون وارد نخواهد شد. تالاب هامون یکی از منابع حیاتی برای مرطوب کردن اراضی سیستان و کاهش گرد و غبار است. در صورت کمبود آب در این تالاب، گرد و غبار شدید می‌تواند شرایط زیستی در این منطقه را به طور فاجعه‌آمیزی تحت تاثیر قرار دهد.
پیامدهای زیست‌محیطی:🔹کمبود آب در تالاب هامون می‌تواند منجر به بروز مشکلات جدی زیست‌محیطی شود. در صورت عدم آبگیری تالاب، ۲۰۰ هزار هکتار از اراضی اطراف آن به محل برداشت گرد و غبار تبدیل خواهد شد و این امر به ویژه در مناطق مسکونی سیستان تأثیر منفی خواهد گذاشت
سرمایه‌گذاری ترکیه و کشورهای دیگر:🔹ترکیه و برخی کشورهای حاشیه خلیج فارس مانند قطر و امارات به سرمایه‌گذاری در پروژه‌های آبی در افغانستان پرداخته‌اند. این پروژه‌ها، که شامل سدسازی‌های متعدد در مناطق مختلف افغانستان هستند، از سوی این کشورها به‌ویژه در دوران پس از روی کار آمدن طالبان ادامه یافته است. این موضوع نگرانی‌هایی را در خصوص تأثیرات زیست‌محیطی این پروژه‌ها برای کشورهای همسایه مانند ایران به همراه دارد.
نبود معاهده آبی میان ایران و افغانستان:🔹یکی از چالش‌های اصلی در این زمینه این است که ایران هیچ معاهده آبی با افغانستان برای مدیریت منابع آبی فراه‌رود ندارد. در نتیجه، اقدامات افغانستان در زمینه سدسازی و تغییرات در جریان این رودخانه می‌تواند به طور مستقیم بر ایران تأثیر بگذارد. نبود توافقات رسمی در این زمینه موجب نگرانی‌های جدی درباره آینده منابع آبی در سیستان و بلوچستان شده است.
هژمونی آبی ترکیه و افغانستان:🔹ترکیه با سرمایه‌گذاری در پروژه‌های آبی افغانستان، به‌دنبال ایجاد هژمونی آبی در منطقه است. این کشور پس از مشارکت در پروژه‌های آبی در افغانستان، اکنون به‌دنبال بهره‌برداری از منابع آبی مرزی است که می‌تواند برای ایران و سایر کشورهای همسایه مشکلاتی ایجاد کند. این در حالی است که افغانستان نیز با جاه‌طلبی‌های آبی خود به دنبال کنترل منابع آبی در مرزهایش است.
هشدار کارشناسان در خصوص تغییرات زیست‌محیطی:🔹کارشناسان زیست‌محیطی و دیپلماسی آب هشدار داده‌اند که سدسازی‌های افغانستان، به‌ویژه سد بخش‌آباد، می‌تواند به بحران‌های زیست‌محیطی گسترده‌تری منجر شود. آنها بر این باورند که این پروژه‌ها، بدون توجه به تبعات زیست‌محیطی، می‌توانند تأثیرات منفی بر ایران و سایر کشورهای منطقه داشته باشند. همچنین، آنها تأکید می‌کنند که دیپلماسی آب ایران باید فعال‌تر عمل کند تا از حقوق کشور در برابر این تهدیدات محافظت کند.
عدم پاسخگویی دستگاه دیپلماسی ایران:🔹دستگاه دیپلماسی ایران تاکنون در پاسخ به این چالش‌ها نتواسته است اقدامات مؤثری انجام دهد. کارشناسان به‌ویژه در حوزه دیپلماسی آب و حقوق بشر از ایران خواسته‌اند که در مجامع بین‌المللی برای مقابله با این تهدیدات و حفاظت از حقوق زیست‌محیطی خود فعال‌تر عمل کند. این در حالی است که کشورهای دیگر، به ویژه ترکیه و افغانستان، به‌طور گسترده در پروژه‌های آبی در منطقه سرمایه‌گذاری کرده‌اند.
تأثیرات اجتماعی و انسانی پروژه‌ها:🔹سدسازی‌های افغانستان علاوه بر تأثیرات زیست‌محیطی، می‌تواند تأثیرات اجتماعی و انسانی نیز داشته باشد. کاهش منابع آبی و افزایش گرد و غبار در مناطق مرزی می‌تواند منجر به کاهش کیفیت زندگی در این مناطق، از جمله سیستان و بلوچستان، شود.
ضرورت دیپلماسی محیط‌زیستی و همکاری‌های بین‌المللی:🔹ایران باید از ظرفیت‌های بین‌المللی مانند سازمان ملل و کنوانسیون‌های حقوق بشری برای مقابله با تهدیدات ناشی از سدسازی‌های افغانستان استفاده کند./پیام‌ما
@payamema
