🚩📚 تأملی اجمالی در میراث دوگانهی جورج لوکاچ
🖌نوشتهی: علی رها
۲۲ ژوئن ۲۰۲۰
🚨از نگارش «مارکسیسم ارتدکس»، اثر ماندگار لوکاچ، یک قرن تمام میگذرد. او این اثر را سپس به همراه هفت مقالهی دیگر در سال ۱۹۲۳ در کتاب «تاریخ و
آگاهی طبقاتی» منتشر کرد. چنانکه لوکاچ در پیشگفتار سال ۱۹۶۷ به آن اشاره میکند، این کتاب تحت تأثیر انقلاب اکتبر ۱۹۱۷ نوشته شده بود «که دریچهای نوین به روی آینده گشود.» من در کشاکش انقلاب ایران با این اثر آشنا شدم و چنان تحتتاثیر مفاهیم آن، به ویژه سرشت انقلابی دیالکتیک، قرار گرفتم که بلافاصله «مارکسیسم ارتدکس چیست؟» را ترجمه و منتشر کردم. شاید انگیزهی من با هدف لوکاچ بههنگام نگارش آن تا حدی مطابقت پیدا کرده بود! چنانکه خود او ابراز میکند: «یک تغییر بنیادین جهان ـ تاریخی در شرف وقوع بود که به یافتن بیانی نظری نیاز داشت.»
نسلهای متمادی، از دههی ۱۹۳۰ تا دههی ۱۹۶۰ قرن پیش، برای یافتن یک مسیر فکری مستقل از سلطه خفقانآور استالینیسم، همواره به این اثر لوکاچ بازگشتهاند. دگرگونی واقعیت، و مفهوم «عینیت»، نه همچون رابطهی بیکران جهان اشیا، بلکه بهعنوان «عینیتِ سوژه» در پراکسیس انتقادی ـ انقلابی، آن روحی است که کنشگران مارکسیست را در تمامی برآمدهای جنبشهای اجتماعی به سوی خود جذب میکند و لوکاچ را مدام روی صحنهی تاریخ میآورد.
🚨اینکه لوکاچِ متأخر این اثر را محصول گرایشاتی «اوتوپیایی»، «ایدهآلیستی» و فرجامگرایانه معرفی کند، یا تحت فشار استالینیسم به خود انتقاد کند و مواضع خود را پس بگیرد، ملاک سنجش آن نیست. او در همان پیشگفتار ۱۹۶۷ اذعان میکند که «دقیقاً آن قسمتهایی که من خطای نظری میدانم، بیشترین تاثیر را داشتهاند.» با این حال، خودِ لوکاچ از عدالت کافی برخوردار است که آخرین جمله پیشگفتارش را اینگونه به پایان برساند: «البته تبیین اینکه تاریخ و
آگاهی طبقاتی تا چه حد بر فعالیتهای بعدی من و نیز دیگران اثر مثبت داشت، وظیفهی من نیست. چنین کاری مجموعهای از پرسشهایی پیچیده را به میان میآورد که اگر اجازه دهید آنها را به قضاوت تاریخ واگذار کنم.»
🚨لوکاچ در سن ۸۶ سالگی در ژوئن ۱۹۷۱ چشم از جهان فرو بست. آنچه زیر عنوان «هستیشناسی هستی اجتماعی» منتشر شده است برگرفته از دستنوشتههای کاملی است که هنوز برای انتشار آماده نشده بودند. فصل سوم و چهارم از پارهی اول و فصل یکم از پارهی دوم کتاب، به ترتیب زیر عنوانهای «هگل»، «مارکس» و «کار» به انگلیسی برگردانده شده و در سال ۱۹۷۸ منتشر شدند. در مصاحبههای متعددی که لوکاچ در اواخر دهه ۱۹۶۰ انجام داد و نیز در پیشگفتار ۱۹۶۷ بر «تاریخ و
آگاهی طبقاتی»، بارها به «هستیشناسی هستی اجتماعی» اشاره میکند و این اثر را ماحصل نهایی اندیشهی خود معرفی میکند... اما این اثر بر خلاف «تاریخ و
آگاهی طبقاتی»، تاکنون به مباحث و مجادلات زیادی میان منتقدان و متفکران مارکسیست و غیرمارکسیست دامن نزده است.
🚨بیاغراق، مقایسهی این دو اثر در نظر اول مرا دچار شگفتی کرد. در هستیشناسی هستی اجتماعی اثری از آثار آن شور و هیجان روح انقلابیِ متاثر از انقلاب اکتبر یافت نمیشود! آنچه بدیهی بنظر میرسد بردباری، دقتنظر و عمق کاوشگریِ فیلسوف سالخوردهای است که از فعالیت عملی کنارهگیری کرده اما ذهن خلاقش کماکان فعال است. با این همه، رد پای انزوا و انفصال از پراکسیس بالفعل جنبشهای جهانی، بهویژه در دههی ۱۹۶۰ را میتوان در سراسر کتاب بهوضوح مشاهده کرد. به نظر این نگارنده، هستیشناسی هستی اجتماعی نه نقطه اوج که معرف افول فکری نظریهپردازی است که چشمانداز انقلاب اجتماعی را از گفتمان خود زدوده است...
🔹متن کامل این نوشته را در لینک زیر بخوانید:
https://wp.me/p9vUft-1wE#جرج_لوکاچ #علی_رها #نظریه_ارزش #هستیشناسی #آگاهی_طبقاتی🖋@naghdhttps://t.center/kkfsf