برده همچنان برده است و وجدانش رنج بردگی‌‌ می‌کشد، حتا اگر در آسایش ‌‌و توهم آزادی و استقلال بسر برد. منظور از بردگی، تنها آن بردگی معروف و متعارف تاریخی نیست. امروز برده‌های رنگارنگ و‌‌ متعدد دیگری داریم که جز اندکی‌ از مردمان، همگی را می‌شود گفت که برده‌اند. بردهٔ خویش و نفس خویش؛ بردهٔ عامه‌پسندی و روال زندگی همه‌پذیر و همه‌پسند؛ بردهٔ روش آموزش و آموختن و دانش‌پژوهیِ همه‌پذیر و تقدس‌یافته. بردهٔ احترام و تقدیرهای اجباری و کزایی؛ بردهٔ جهل و نبود تفکر و‌ درد تفکر؛ بردهٔ ناروش‌مندی در رسیدن به آرمان‌ها و اهداف؛ بردهٔ آرمانی‌بودن بیش از نیاز؛ بردهٔ عرف محیط و عن‌عنات قومی؛ بردهٔ خسارت‌های گذشته و دغدغه‌های آینده؛ بردهٔ این‌که هرچه دلت‌ می‌خواهد‌ انجام‌ می‌دهی (آزادی مقابلش این است که هرچه درست است و باید، انجام دهی). و سایر بردگی‌های این‌دست. صبغت الله عاکف