با نام و یاد خدا
🔴بیست و هشت مرداد؛
روزی عجیب در تقویم تاریخ معاصر ایران....
🔹وقایع مرداد ماه سال ۱۳۳۲ بسیار پیچیده و در عین حال حائز اهمیت است.
ملتی که پس از سقوط پهلوی اول، کمی فضای باز را (البته به نسبت اختناق دوره سابق) تجربه کردند، پس از واقعه ۲۸ مرداد، دوران تاریکی از استبداد را آغاز کردند.
🔸آنچه در این میان مهم است، تحلیل درست این واقعه و عوامل تاثیرگذار بر آن است.
🔹پس از ملی شدن صنعت نفت و پیروزی نهضتی که به رهبری آیت الله سید ابوالقاسم کاشانی و دکتر محمد مصدق آغاز شده بود، دوران جدیدی در ایران بعد از مشروطیت آغاز شد.
🔸در بهار ۱۳۳۰، دکتر محمد مصدق به نخست وزیری رسید و وجه همت خود را اجرای قانون ملی شدن صنعت نفت و خلع ید از عوامل انگلستان قرار داد.
🔹پس از وقایع تیر ماه ۱۳۳۱ و قیام سی تیر، دکتر مصدق وارد اقدامات جدی تری در قطع نفوذ دربار پهلوی و بیگانگان شد؛ اما متأسفانه، همزمان در این دوران پا در وادی شومی نهاد که مخالفت بسیاری علی الخصوص آیت الله کاشانی را، برانگیخت.
درگیری مصدق با مجلس هفدهم به پیش بینی بسیاری، سرنوشت خوبی نداشت و او را از خطری که در پیش رو داشت، غافل ساخت.
همزمان، اقداماتی اساسی از سوی دولت بریتانیا و ایالات متحده آمریکا در جهت براندازی دولت دکتر مصدق با همکاری دربار پهلوی صورت گرفت و طرح یک کودتا در دستور کار قرار گرفت.
🔺اما می رسیم به ایام عملیات علیه مصدق:
🔸در اواخر شب ۲۵ مرداد ۱۳۳۲، سرهنگ نصیری حکم عزل مصدق و نصب سرلشگر فضل الله زاهدی را به مصدق ابلاغ کرد و همزمان شماری چند از اعضای دولت و طرفداران مصدق، من جمله دکتر سید حسین فاطمی دستگیر شدند.
دکتر مصدق، تشخیص داد که این یک توطئه است و دستور دستگیری سرهنگ نصیری را داد؛ شاه و همسرش که در مازندران به سر می بردند به بغداد و پس از آن به رم گریختند و بدین ترتیب مرحله نخست کودتا شکست خورد.
🔹اما در فاصله ۲۵ تا ۲۸ مرداد، عوامل دربار و ایادی بیگانه بیکار ننشسته و اجرای مرحله دوم کودتا را آغاز کردند.
🔸نصایح و توصیه های آیت الله کاشانی که مصدق را از خطری که پیش رو داشت، برحذر می داشت، در او اثر نکرد.
🔹سرانجام در ۲۸ مرداد ماه، کودتا انجام شد و بدین ترتیب دولت مصدق و نهضتی که ملت ایران برای خلع ید از عوامل استعمار و استبداد آغاز کرده بودند، شکست خورد.
🔺اما چرا ۲۸ مرداد را کودتا می نامیم ؟
🔹اولاً باید بگوییم که منظور ما از کودتا چیست؟ آنچه در این روز اتفاق افتاد، براندازی دولت مصدق بود که شروع آن با عزل وی توسط شاه بود.
وقتی می گوییم کودتا، یعنی علاوه بر دخالت بیگانگان و به کارگیری اجبار در این واقعه، عزل دکتر مصدق بعنوان نخست وزیر ایران، غیرقانونی است.
این موضوع را باید به لحاظ حقوقی بررسی کرد و به این پرسش پاسخ داد که آیا شاه قانوناً حق عزل دکتر مصدق را داشت؟
🔸نگاهی به قانون اساسی مشروطیت و متمم آن در این زمینه راهگشاست.
براساس اصل ۵۷ متمم قانون اساسی مشروطه، اختیارات سلطنتی تنها همان است که در قوانین مشروطیت عنوان شده است.(۱)
این اصل با توجه به سابقه تاریخی نهضت مشروطیت و آنچه هدف ملت ایران از این نهضت با جلوداری علمای شیعه بود، قابل توجیه به نظر می رسد؛ در واقع هدف مهمی از این نهضت، محدود کردن اختیارات شاه بود.
به لحاظ حقوقی، چنین اصلی را باید صرفاً در محدوده نص تفسیر کرد و سیاق این اصل امکان هرگونه توسعه و قیاس را سلب می کند.
در قانون اساسی مشروطه، حق عزل نخست وزیر برای شاه پیش بینی نشده بود؛ لذا شاه قانوناً حق عزل نخست وزیر را نداشت و حرکت در جهت عزل نخست وزیر، غیرقانونی خواهد بود.
بعلاوه دخالت بیگانگان در این واقعه و اهداف آنان در این زمینه، مؤیِّد این برداشت است.
🔺اما سخن پایانی....
شناخت تاریخ، شناخت حال و شناخت آینده است.
🔸تاریخ، منبعی برای عبرت گرفتن است و اینکه بدانیم از کجا آمده ایم و چه مسیری را طی کردیم تا به اینجا رسیدیم؛ چنین چیزی بخشی از وظایف فعلی ما را می شناساند.
🔹آنچه در این واقعه مایه تأسف است، فاصله گرفتن دکتر مصدق از نیروهای اصیل مذهبی علی الخصوص آیت الله کاشانی، و نزدیکی دولت وی با ایالات متحده آمریکاست.
حاکمیت چنین روحیه و رفتار هایی که خلاف آمال مردمی است که نهضتی ضداستعماری را با تکیه بر عقاید مذهبی خود شروع کرده بودند، نهایتاً باعث چنین واقعه ای شد که پشیمانی از آن سودی نداشت.
🔺پس بیایید تاریخ خود را بدانیم...
(۱).نقل از پایگاه اینترنتی مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی؛
rc.majlis.irامیرحسین یوسف نیا «رحیل»
رئیس کارگروه فرهنگی انجمن علمی دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری تهران
🆔 @anjomanelmi_ujsas