🌲 اشعار صائب عصاره فرهنگ ایران است
زندگی و شعر
#صائب در گفتوگو با دکتر
#مهدی_نوریان استاد ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان (قسمت دوم)
اصلا چرا در آن دوران هنرمندان به اصفهان کوچ میکنند؟
نکتهای که باید به آن توجه کرد این است که در طول تاریخ هرجا که مرکز حکومت بوده، تمام استعدادها جذب آنجا شده است. مثلا در دوران سامانیان تمام بزرگان جذب بخارا شده بودند. در گستره فرهنگی وسیع ایران در آن زمان، این استعدادها به بخارا میرفتند که شایستگیهای خودشان را بروز بدهند و حمایت شوند. بعد که غزنویان به حکومت رسیدند و شهر غزنه پایتخت شد، هرچه استعداد بود، به آنجا کشیده شد و مشهور است که 400 شاعر در دربار محمود غزنوی حضور داشتند. پس هرجا مرکز قدرت و ثروت بوده است، آدمهای مستعد به آنجا مهاجرت میکردند. اصفهان هم در زمان صفویه مرکز قدرت میشود و از همه جا به این شهر آمدند و اصفهان را به این صورت ساختند. بنابراین نباید فکر کنیم که اصفهان فقط متعلق به اصفهانیان است. اصفهان متعلق به فرهنگ تمام ایران است. نباید بگوییم فلانی متعلق به کجاست. فرهنگ ایرانی مجموع فرهنگ تمام این شهرهاست. تبریزیها هم در ساختن اصفهان بسیار نقش داشتند. هنوز هم کوچه تبریزیها در اصفهان مشهور است. بنابراین باید دو نکته را درنظر داشت که صائب همان اندازه که به تبریز وابستگی دارد به اصفهان هم ابراز علاقه میکند. اصلا قدما ازین گونه حرف ها که الان میزنیم، نمیزدند و این خطکشیها را نمیکردند. اصلا دیدگاهشان اینگونه نبوده است.
آیا صائب فرد متمولی بوده است؟
اگر سفر شش ساله صائب به هند و سفر به حج و چند نقطه دیگر و پنج سال ابتدای حیاتش را درنظر نگیریم، صائب بیشتر عمرش را در اصفهان گذراند. خصوصیت صائب این بوده که غم نان نداشته، چون هم پدرش تاجر ثروتمندی بوده و هم خودش امکانات زیادی داشته است. از دربار هند صلههای گرانبهایی گرفته بود. در دورهای هم که ملکالشعرای دربار صفویه میشود، قاعدتا شاه عباس ثانی و شاه سلیمان و دیگران صلههای فراوان به او میدادند. بنابراین نگران رزق و روزی نبوده است. عمرش را صرف کتاب خواندن و شعر گفتن میکرده است. همین باعث شده که ردپای شعرای گذشته را در شعر او پیدا کنیم. او با آثار بزرگان مانوس بوده و این موضوع روی شعرش هم اثر گذاشته است. اشعار صائب درواقع عصاره فرهنگ ایران هستند. یعنی قبل از صائب، حافظ عصاره فرهنگ ایران بود. بعد از حافظ، صائب به این مقام نائل آمد. صائب این فرهنگ را گرفته و به زبان خاص خودش پرورانده و سپس به حالت شعر درآورده است.
صائب بیشتر تحت تاثیر کدام شاعر بود؟
صائب ازنظر فکری بسیار تحت تاثیر مولاناست. در مقاله ای با نام « اندیشه های مولانا در اشعار شورانگیز صائب» به این موضوع پرداختم که صائب تا چه حد تحتتاثیر مولاناست.
آیا اینکه می فرمایید شعر صائب عصاره فرهنگ، یعنی عصاره خاقانی و نظامی و... است، خواندن شعر او را دشوار نمیکند؟
خواندن دیوان اشعار صائب فواید مختلفی دارد؛ ازجمله اینکه با خواندن اشعار او مشکلات شاعران پیش از صائب را می شود حل کرد. مشکلات خاقانی و نظامی و ... . چون صائب مضمون را از آنها گرفته و سپس با زبان تمثیلی آنها را بازسازی کرده است. همه خیال میکنند اشعار صائب پیچیده است، درحالی که برعکس است. شعرهای صائب تازه پیچیدگیهای شعرای پیش از خود را حل میکند.
شما باغ صائب را دیده بودید؟
مسئله غم انگیز برای من همیشه باغ صائب بوده است. من در هر جمعی که مناسب بوده است مسئله باغ و آرامگاه صائب را مطرح کردهام. در هر مناسبت و هرجایی که صحبت اصفهان بوده، اظهار تاسف کردم که باغ صائب به این صورت درآمده است. این باغ بسیار بزرگ و با صفا تا چند سال پیش وجود داشت اما ناگهان ساختمانی را در این باغ ساختند و باغ را کور کردند و از بین بردند؛ با این هدف که کتابخانه بسازند! این همه زمین در این شهر بوده است، چرا اینجا؟ حیف از آن باغ بزرگ! وقتی شما وارد حافظیه میشوید آن فضای باغ شما را تحت تاثیر قرار میدهد و حالتان دگرگون و روحتان تازه میشود. الان جای باریکی را دم خیابان به آرامگاه صائب اختصاص دادهاند و اصلا آن عظمتی که میتوانست داشته باشد ندارد. نتوانستند از مقبره صائب بهعنوان سمبلی برای شهر و جاذبه گردشگری استفاده کنند و مقبرهای شبیه به حافظ و خیام بسازند. قبر کمالاسماعیل حتی وضعش ازین هم بدتر است. قبر کمال اسماعیل میتوانست یکی از جاذبههای گردشگری باشد که متاسفانه کسی اهمیت نداد.
مصاحبه کنندگان:
افسانه دهکامه
مولود جوانمرد
سجاد حقیقت قهفرخی
@esfahancornersبا ویرایش مختصر
@bagh_saeb 🌲🌲🌲