MMMojahedi 🍀 محمدمهدی مجاهدی

متن مقاله‌ی عرضه‌شده به نشست تخصصی صلح در آیینه‌ی فرهنگ و سیاست ایرانی
@mmojahedi

🔻نشست تخصصی
صلح در آینه فرهنگ و سیاست ایرانی
به مناسبت‌ روز جهانی صلح 21sep

آیا صلح برای ایران امروز ممکن است؟


محمدمهدی مجاهدی
(عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی)
پاسخ می دهد:
شروط امکان و حدود تحقق صلح در ایران امروز


📍گروه جامعه شناسی حقوق انجمن جامعه‌شناسی ایران
مجله صوتی | ۶ مهر ۱۴۰۳
@sociologyoflaw
@iran_sociology
#انجمن_جامعه_شناسی_ایران

أحبائي

ترانه‌ای در پاس‌داشت مقاومت با صدای جولیا پطرس

برگرفته از متن نامه‌ی شهید سیدحسن نصرالله خطاب به رزمندگان در جریان «حرب تموز» سال ۲۰۰۶

برگردان فارسی متن ترانه را به روان پاک و روشن این شهید پیش‌کش می‌کنم.

رفیقانم!
پیام‌تان را شنیدم
پیامی که از سربلندی و ایمان نشان دارد.
و شما، چنان که خود گفته‌اید،
در میدان نبرد مردان خدایید.

بشارت راستین شمایید
شما پیروزمندی آینده‌ی مایید
و شما مانند ذروه‌های سرافراز خورشیدکلاه
در برابر گردن‌کشان، سرکش و نافرمانید.

به همت شما بندیان رها می‌شوند.
با حمیت شما خاک غصب‌شده آزاد می‌شود.

مشت‌های گره‌کرده‌ی شما‌
و فوران خشم شما
پناه‌گاه خانه‌های ما
و سرپناه آب‌روی ما ست.

تمدن را بنیان‌گذارید
و اوج پرواز ارج‌ها و ارزش‌هایید
تا کاجی بر فراز قله‌ای می‌بالد
نام شما می‌پاید و می‌ماند.

راز مهتری مردمانید
و سرور و سالارید
تاج سر مایید
و سروری و پیش‌تازی تنها شما را می‌سزد.

جانان من!
بر گام‌های استوار شما بوسه می‌زنم.
شرف از گام‌های شما شرافت می‌گیرد
و گام‌های شما به سرسختی سرزمین‌مان قد کشیده‌ است.

هراسیدن از شما می‌گریزد
استواری شما را می‌برازد
پایداری شما جهان را دگرگون می‌سازد
و فریاد شما روزی پرده‌ی گوش سرنوشت را می‌نوازد
سرنوشت اسیر شما ست.

دست اراده‌ی شما
آفرینش‌گر فردایی خوش‌گوارتر است.
با هم رهسپار می‌شویم
و با هم به پیروزی می‌رسیم.


احبائي
إستمعتُ إلى رسالتِكم .. وفيها العِزُّ والإيمان
فأنتم مِثلما قُلتُمْ .. رجالُ اللهِ في المَيدان
ووعدٌ صادقٌ .. أنتُم وأنتُم نصرُنا الآتي
وأنتم من جبالِ الشمسِ .. عاتيةٌ على العاتي
بِكُم يتحرّر الأسرى .. بِكُم تتحرَّرُ الأرضُ
بقبضتِكم بغضبتِكم .. يُصان البيت والعِرضُ
بُناةُُ حضارةٍ .. أنتم وأنتم نهضةُ القيمِ
وأنتم خالدون .. كما خلودُ الأرز في القِممِ
وأنتم مجدُ أمَّتِنا .. وأنتم أنتمُ القادة
وتاجُ رؤوسِنا .. أنتم وأنتم أنتُم السادة
أحبّائي ..
أقبِّلُ نُبْلَ أقدامٍ .. بها يتشرَّفُ الشَّرفُ
بِعزّةِ أرضِنا انغرسَتْ .. فلا تكبو وترتجفُ
بِكُم سنغيِّرُ الدُّنيا .. ويَسمعُ صوتَنا القدرُ
بِكُم نبني الغدَ الأحلى .. بِكُم نمضي وننتصرُ

@mmojahedi

وفاق یعنی هم‌مسألگی

این پیوند به گزارشی فشرده از مباحث نشست «چیستی، چرایی، و چگونگی وفاق ملی» راه می‌برد.

در این نشست، گزارشی از بخش دوم و کاربردی‌تر مقاله‌ای که پرورده بودم، عرضه شد. در این بخش، با تعریف وفاق به معنای هم‌مسألگی میان نیروهای مختلف سیاسی و مدنی و اجتماعی در جامعه‌ی متکثر ایران، به هفت نکته در تشریح سیاست وفاق اشاره کرده‌ام.

در بخش نخست مقاله، که عرضه‌ی آن را به مجالی دیگر وانهادم، چارچوب نظری و زمینه‌‌ی تاریخی سیاست وفاق معرفی شده است.

امیدوارم شکل کامل و مفصل مقاله به‌زودی منتشر شود.

این نشست چهارشنبه، ۴ مهرماه ۱۴۰۳، به همت انجمن علوم سیاسی ایران در خانه‌ی اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد.

@mmojahedi

🔺حلقِ روزگار بریده است

▫️بریده‌ای از مقالاتِ شمسِ تبریز
▫️گزینش و خوانشِ سعید رضادوست
▫️موسیقیِ اِلنی کارایِندرو | دشتِ گریان

«هفتمِ مهر؛ روزِ شمسِ تبریزی»

یادکردی از پائولو فریره، آفرینش‌گر فلسفه و روش «آموزش رهایی‌بخش» در یک‌صد‌وسومین زادروزش

📔چیستی؛ چرایی و چگونگی" وفاق ملی"

سخنرانان:
#ابوالفضل_دلاوری
#هادی_خانیکی
#محمدمهدی_مجاهدی
#محمد_قوچانی

دبیر نشست:
#مهدی_مهدوی_زاهد

🗓 چهارشنبه 4 مهر 1403 ساعت 17

🏡 سالن خیام

🔹برنامه به صورت حضوری برگزار می گردد.

🔷 ورود برای عموم، آزاد و رایگان است

💢انجمن علوم سیاسی ایران💢

💢خانه اندیشمندان علوم انسانی💢

فایل صوتی نشست بررسی و نقد کتاب
در جست و جوی بنیادی برای امر سیاسی
@mmojahedi

🔹مرگ در معدن درد کدام جراحی است؟

گفته می‌شود حادثۀ مرگبار امروز در معدن طبس ۱۲امین حادثه در معادن ایران طی ۴ ماه اخیر است و طی این حوادث حدود ۶۴ نفر جان خود را از دست داده‌اند. حادثۀ معدن یورت گلستان که در سال ۱۳۹۶ رخ داد بیش از ۴۰ کشته داشت، اما از آن حادثه چه درس‌هایی گرفته شد و تا چه اندازه صدای اعتراضی آن کارگران شنیده شد؟

رویکرد غالب در تحلیل مخاطرات کاری در ایران بیش از هر چیز بر «فردی‌دیدن» مخاطره مبتنی است. ازهمین‌رو، حتی در دسته‌بندی عوامل بروز حادثه برچسب «بی‌احتیاطی» بیشترین میزان فراوانی را دارد. برای مثال، از مجموع حدود ۱۴۰۰ نفر مرگ‌ومیر حین کار و همین مقدار قطع عضو حین کار در سال، بیش از ۹۰ درصد موارد به بی‌احتیاطی نسبت داده می‌شود. همین نرخ در حوادث رانندگی هم تکرار می‌شود. یا مسئلۀ بیکاری به «ضعف مهارت‌های فردی» تقلیل می‌يابد. اساساً این «فرد» است که باید در مقابل مخاطره‌های مداوم از خود مراقبت کند و گویی ساختارها و نهادها وظیفه‌ای برعهده ندارند.

این نوع تحلیل مبتنی بر «انکار وضعیت» است؛ انکار عوامل ساختاری. زیرا تأکید بر این نوع عوامل، بی‌مسئولیتی‌ها، رهاشدگی‌ها، و ناکارآمدی‌ها را آشکار می‌کند و «پاسخگویی» می‌طلبد. چیزی که ساختار از آن فراری است. اقتصاد سیاسی نهفته در مناسبات کاری ایران هم نقد استراتژی «انکار وضعیت» را دشوار می‌کند. در حادثۀ شلاق‌خوردن کارگران معدن آق‌قلا، در حادثۀ معدن یورت، و در بسیاری دیگر از موارد، پای نهادهایی در میان بود که اگر در وقوع حادثه بر «وضعیت و ابعاد ساختاری حادثه» تأکید می‌شد، مسئله ابعاد دیگری پیدا می‌کرد. خودِ این موضوع، سلطۀ موجود در روابط و محیط کار را تشدید می‌کند.

«موقتی‌سازی شغلی» هم از یکسو تشکل‌یابی نیروی کار را تضعیف کرده و از سوی دیگر شرایطی را بر کارگران تحمیل می‌کند که جرئت پیگیری ساده‌ترین و بنیادین‌ترین حقوق‌شان را از دست می‌دهند. در جریان حادثۀ معدن یورت در سال ۱۳۹۶، کارگران می‌گفتند «جرئت بیان واقعیت‌های ایمنی معدن را به بازرسان نداشتیم، چون به اخراج از کار تهدید می‌شدیم».

موقتی‌سازی شغلی، بی‌ثبات‌کاری، تشکل‌زدایی از نیروی کار، امنیتی‌کردنِ تشکل‌یابی و ... جراحی‌هایی است که درد آن وضعیت امروز کارگران معدن و کارگران پروژه‌ای و ... است.
@omidi_reza

پدرم را خدا بیامرزد
مرد سنگ و زغال و آهن بود

سالهای دراز عمرش را
کارگر بود اهل معدن بود

از میان زغال‌ها در کوه
عصرها روسفید برمی‌گشت

و....



#فرهیختگان راهی به رهایی

📣 شرکت برای عموم آزاد است.

📣 برنامه بصورت زنده از رسانه‌ی اینستاگرام بیژن عبدالکریمی منتشر می‌شود.

آدرس صفحه‌ی اینستاگرام:
https://www.instagram.com/bijan.abdolkarimi

پیام جناب آقای سید محمد خاتمی
@mmojahedi

دل قوی دار که بنیاد بقا محکم ازوست
 
او نیز گذشت از این گذرگاه
وآن کیست که نگذرد بر این راه
 
دایی بزرگوارم، سید محمدکاظم حسنی طباطبایی (۱۳۲۸-۱۴۰۳) پگاه امروز، ۲۶ شهریور، هم‌سفر با نسیم صبا، «با تنِ بیمار و دلِ بی‌طاقت،» «به هواداریِ آن سروِ خرامان» شتافت و «منزل ویران» تن را واگذاشت و «سر بر آستان جانان نهاد» و رهسپار کوچه‌سار دیدار شد و جان از غبار تن، پاک شست و به «راحت جان» رسید. به هم‌راهی و هم‌گامی همسر مهربان و فرزندان برومند و پزشکان کاردان، شش سال دربرابر سرطانی که پنجه در نای او انداخته بود و اخیراً مهاجمانه به سراسر و شراشر تن او گسترش یافته بود، به‌صبوری و شکوری، تاب آورد و شجاعانه پای‌داری کرد.
 
دانش‌آموخته‌ی حقوق و دیپلمات بود و دل و جان در هوای ایران داشت. در زمانه‌ای دشوار و پرخطر و پرمخاطره، از آسایش جان و آسودگی دل و سلامت تن مایه گذاشته بود و به‌تفاریق، به دبیری و سفیری، در پادشاهی کویت و جمهوری عراق و پادشاهی عمان و جمهوری کنیا، منافع ملی ایران و ایرانیان را به‌تدبیر و توفیق، نمایندگی کرده بود و در گشایش مسیرهای جهانی برای تأمین خیرات عمومی ایرانیان، راه‌هایی دشوار را گشوده و پیموده بود.

ورای حرف و حرفه، آن‌چه از او در همان نخستین برخورد در ذهن و ضمیر معاشران و مخاطبان او می‌نشست و با آشنایی بیش‌تر ژرفا می‌یافت، روح لطیف و انسانی و شخصیت شریف و مهربان و کثرت‌پذیر و حسن خلق و هوش سرشار و آگاهی بسیار او بود. دلی گرم و رؤوف داشت و دست‌گیری از فرودستان و هم‌دردی با ایشان را فرو نمی‌گذاشت و در این مسیر، سخت کتوم و رازپوش بود. نه از حسب و نسب، و نه از باورهای روشن و کنش‌های بی‌آلایش دینی خود، از هیچ‌یک، دست‌مایه‌ای برای روی و ریا و تظاهر و تکاثر و تفاخر نمی‌ساخت، و از این بی‌رسمی‌ها بیزار بود. با ادب و ادبیات و شعر و متون عرفانی، انسی دیرینه داشت و به موسیقی ایرانی عشق می‌ورزید و آن را نه‌تنها می‌نیوشید، بلکه جرعه‌جرعه می‌نوشید و قُوت جان و قُوَّت روان می‌گرفت.
 
در این واپسین روزها که دیگر از داروهای آرام‌بخش هم کاری برای تسلی و تسکین دردهای او برنمی‌آمد، و گسترش بیماری تاب و توان او را می‌ربود و جان او را می‌کاهید و آن‌چه را از تن او مانده بود، دم‌به‌دم بیش‌تر می‌فرسود، باز هم بی‌تابی نکرد و لب به تندی یا شکوه نگشود و جز به امید و روشنی و نیک‌خواهی و دیگردوستی و بردباری و حق‌گزاری سخن نگفت و سفارش نکرد.

قوام و دوام بافتار هر جامعه‌ای در گرو حضور گرم و الفت‌بخش چنین افرادی است که بی‌هیاهو، بذر مهر و حکمت و انس و الفت و آگاهی می‌کارند؛ «مرگ چنین خواجه نه کاری است خرد ....»
«... گنج زری بود در این خاکدان
کو دو جهان را به جوی می‌شمرد
قالب خاکی سوی خاکی فکند
جان خرد سوی سماوات برد»

این اندوه سنگین را به همسر مهربان و فرزندان برومند و خانواده و همکاران و دوستان و دوستاران او تسلیت می‌گویم.

روان پاک و روشنش در پناه مهر دوست، شاد و آرام و روان باد که تا ساغرش پر بود، نوشید و نوشاند.
 
با اندوه بسیار،
محمدمهدی مجاهدی
۲۶ شهریورماه ۱۴۰۳
 
@mmojahedi

گروه جامعه‌شناسی معرفت، علم و فناوری انجمن جامعه‌شناسی ایران با همکاری خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار می‌کند:

🔷بررسی و نقد کتاب
در جست و جوی بنیادی برای امر سیاسی با تأملی بر فرونسیس ارسطویی

🔸با حضور نویسنده کتاب:
    دکتر بیژن عبدالکریمی
موضوع سخنرانی: امر سیاسی در روزگار مرگ سیاست (با نگاهی به کتاب «در جستجوی بنیادی برای امر سیاسی؛ با تأملی بر فرونسیس ارسطویی»)

🔹ناقدین محترم:
     1. دکتر محمدمهدی مجاهدی
موضوع سخنرانی: درنگی در نسبت میان حقیقت و سیاست (با نگاهی به کتاب «در جستجوی بنیادی برای امر سیاسی؛ با تأملی بر فرونسیس ارسطویی»)

 
2. دکتر محمدعلی محمدی قره‌قانی
موضوع سخنرانی: احیای علوم اجتماعی و فرونسیس ارسطویی (با نگاهی به کتاب «در جستجوی بنیادی برای امر سیاسی؛ با تأملی بر فرونسیس ارسطویی»)

🔸دبیر نشست:
     دکتر فهیمه نظری

🔺زمان: پنج‌شنبه ۲۹ شهریور، ساعت ۱۷ تا ۱۹

🔺مکان: خیابان انقلاب، خیابان نجات‌الهی، خیابان ورشو، خانه اندیشمندان علوم انسانی، سالن حافظ

کسی به این تصویر اعتراض کرد؟

پاسخ جمشید پیش‌قدم روزنامه‌نگار اقتصادی به پرسش باشگاه روزنامه‌نگاران ایران درباره جلد هفته‌نامه تجارت‌فردا

این عکس، مربوط به مجله‌ رو‌به‌رو به سردبیری آقای پوریا سوری است که متأسفانه انتشارش متوقف شد. تصویری که دکتر موسی غنی‌نژاد، دکتر محمد طبیبیان و دکتر مسعود نیلی را در قامت نظامیانی اطراف میلتون فریدمن به تصویر کشیده بود. کنایه از پسران شیکاگو که به ژنرال پینوشه کمک فکری کرده بودند. بماند که میراث پینوشه برای شیلی همچنان ارزشمند و قابل احترام است.

هنوز هم اساتید اقتصاد این تصویر را در گروه‌های مختلف می‌بینند و درباره‌اش به طنز و شوخی صحبت می‌کنند. آن روزها و این روزها، یادم نمی‌آید کسی به آقای سوری و مجله روبه‌رو اعتراض کرده باشد.
پیروان دکتر شریعتی، کمی جنبه داشته باشید.

@journalistsclub1

[ادامه‌ی فرسته‌ی پیشین👆]

ابوریحان در عصر خود جغرافیدانی بی‌نظیر است. کتاب معروف « تحديد نهایات الأماكن لتصحيح مسافات المساكن» از کتاب‌های بسیار مهم او در این زمینه است. 
در حوزۀ گاهشماری و تقویم‌نگاری نیز کتاب بی‌نظیر « آثار الباقیه عن ‌القرون الخالیه» را نگاشته که در زمینۀ گاهشماری و تواریخ اعیاد و آیین‌های ملی و مذهبی ملل و اقوام و ادیان از مهم‌ترین مراجع دست اول است. گفت هم‌اکنون اگر مورخان بخواهند به تاریخ گاهشماری توجه کنند یکی از منابع دسته اول آنها همین کتاب است.

یکی دیگر از زمینه‌‌های پژوهشی مهم ابوریحان هند‌شناسی او است. اودر زمینۀ مردم‌شناسی با کاربست بر هند و حتا تأسیس هند‌شناسی پیشتاز است. کتاب « تحقیق ما للهند من مقولة مقبولة فی العقل أو مرذولة» اثری بی‌همتا در مطالعۀ میدانی پیرامون باورها و جهان‌بینی کشور پهناوری چون هند، با روش‌شناسی، دقت نظر و بی‌طرفی و اخلاق پژوهش کم‌نظیر است و به‌درستی یکی از مراجع بسیار معتبر در هندپژوهی تاریخی است.

در حوزۀ تحقیق روی اشیا و سنگ‌های قیمتی و تعیین وزن مخصوص آن‌ها نیز ابوریحان کارهای بسیاری انجام داده است. کتاب «الجماهر في الجواهر» او در تاریخ شناخت فلزات و آلیاژهای فلزی و سنگ‌های قیمتی همچنان مهم است. سخنانش دربارۀ خواص الماس یا زمرد بی‌سابقه‌اند. گویا او ترازوی مخصوصی ساخته بود تا بتواند وزن مخصوص اجسام گوناگون را اندازه‌گیری کند. مقادیر وزن‌های مخصوص چندین فلزی که او محاسبه کرده است به مقادیر امروزی بسیار نزدیک‌اند.
وی در بارۀ داروهای گیاهی و خواص گیاهان گوناگون هم کتاب معروف «الصیدنه فی‌الطب» (یعنی داروشناسی در پزشکی) را به رشته تحریر در آورده که نشان‌دهنده توانایی وی در چنین حوزه‌هایی بوده است.

در پیوند با ساخت اسطرلاب نیز ابوریحان کتابی به نام «استیعاب‌الوجوه الممکنه فی صنعه الاسطرلاب» در بارۀ مبانی و ساخت اسطرلاب دارد که فوق‌العاده ارزشمند و از مراجع مهم در اسطرلاب‌سازی و حتی تاریخ اسطرلاب است و از اسطلاب‌های مهمی نام برده که اثری از آن‌ها باقی نمانده استو برای نمونه می‌توان به اسطرلاب‌های ابوسعید سجزی، به‌ویژه به اسطرلاب زورقی ابتکاری او، در کتار اسطرلاب‌های شقایقی و آسی، اشاره کرد.

من باور دارم که تاریخ دانش در جهان اسلام را می‌توان به پیش و پس از ابوریحان بخش کرد. او در عصر خود بلندآوازه بود و بر پسینیان خود بسیار تأثیر داشت. نامه‌هایی دربارۀ برخی از بحث‌های فیزیکی یا فلسفۀ طبیعی به پور سینا دارد که نشان‌دهندۀ توجه کسانی چون ابن‌سینا به او است. پس از او تقریبا همه آثارش خوانده شده‌اند. در مکتب مراغه و پس از آن مکتب سمرقند این آثار از مراجع معتبر همگان بوده‌اند. به همین علت از آثار تراز اول او نسخه‌های بسیاری در کتابخانه‌های معتبر جهان موجودند.

✅نشاني اينترنتي گفت‌وگو در روزنامة فرهيختگان:  http://www.farheekhtegan.ir/content/view/56138/44

✅برای متن کامل نک: http://www.musaakrami.blogfa.com/post/55، و
موسی اکرمی، مسئلۀ علم در ایران: از تاریخ و فلسفه علم تا فرهنگ دانشگاهی، پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی، 1395، 419-427

#ابوریحان_بیرونی
#موسی_اکرمی

⏪ابوريحان بیرونی، بزرگترين دانشمند جهان اسلام

◀️در گفت‌وگوی موسی اکرمی با روزنامه‌ی فرهیختگان

*⃣ابوریحان بیرونی (زادۀ ۱۳ شهریور ۳۵۲، خوارزم  -- درگذشتۀ ۲۲ آذر ۴۲۷، غزنه)  پرآوازه‌تر و شناخته‌شده‌تر از آن است که من در این مجال اندک بکوشم نکتۀ تازه‌ای دربارۀ او مطرح کنم. بسا کسان بر این باورند که او شاید بزرگ‌ترین دانشمند در جهان اسلام باشد. با همۀ شاگردی او نزد بسا بزرگان، بخشی از دانش او با خودآموزی فراهم آمده و او در حوزه‌های گوناگون تبدیل به یک انسان جامع‌العلوم شده است. علاقه‌اش به دانستن حقیقت در داستان زمان مرگش کاملاً آشکار است.

ابوریحان در حوزه‌های علوم گوناگون آثاری بدیع و حتا پیش‌تازانه دارد. برای نمونه می‌توان به اندازه‌گیری سینوس یک درجه یا بحث‌هایی دربارۀ چاه آرتزین اشاره کرد. در حوزه‌هایی هم که پیشتاز نیست کتاب‌هایی بر جای نهاده که حتی در زمانۀ کنونی جزو بهترین کتاب‌های مرجع در فهم برخی از علوم سنتی و تاریخ آن‌ها است.

در بدو نظر ابوریحان را بیشتر یک اخترشناس می‌دانند.  او نزد استادان بزرگی شاگردی کرده که برجسته‌ترین آن‌ها ابونصر عراق است. ابونصر عراق خود از خاندان امیران فرارود یا ماوراءالنهر، و از دانشمندان تراز نخست بود و به ابوریحان بسیار علاقه داشت، چنان که حتی چندین اثر تألیفی خودش را به نام ابوریحان کرد. ابوریحان با دستیابی به استقلال در فکر و عمل علمی دست به رصدهایی نیز زد که در عصر خود بسیار دقیق و بی‌سابقه بوده‌اند گه برای نمونه می‌توان تعیین ارتفاع خورشید را نام برد. تعیین شعاع یا پیرامون زمین هم از اهمیت زیادی برخوردار است.

مهم‌ترین کتابی که ابوریحان در نجوم نوشته و  گونه‌ای دایره‌المعارف علمی است «القانون المسعودی فی الھیئة والنجوم» است، که گویا در نظر داشته همتا و رقیب نجومی کتاب قانون ابن سینا باشد که دایره‌المعارفی در پزشکی است. این کتاب مباحث گوناگون هیأت و نجوم را، به زبان فنی عربی، دربردارد.  آنچه در دسترس همگان است نسخۀ معلوط باقی مانده از کوشش‌های ماکس کراوزه، خاورشناس جوانمرگ آلمانی است که در جنگ جهانی دوم کشته شد. آن را دایره‌المعارف عثمانیه در حیدرآباد دکن چاپ کرده است. ضروری است که این کتاب بر پایۀ نسخ خطی موجود تصحیح و چاپ و به پارسی نیز برگردانده شود. من زمانی با خوش‌خیالی انتظار داشتم به یاری دانشجویان تاریخ علم دانشگاه تهران طی سه تا چهار سال ترجمه‌ای از آن را آمادۀ انتشار کنم.

به‌هرروی، یکی دیگر از کتاب‌های بسیار معروف ابوریحان که به پارسی نوشته شده و تنها کتاب پارسی او است، کتاب کم‌نظیر «التفهیم لاوایل صناعه‌التنجیم» است. این کتاب برای آموزش تنجیم، یعنی مباحث احکام نجوم، نوشته شده و در آن مقدمات مباحث نجومی و تنجیمی آمده‌اند. تنجیم به بحث در بارۀ تأثیر جایگاه و حرکت‌های اجرام مشهود آسمانی، یعنی ماه و سیارات دیدارپذیر و ستارگان دیدارپذیر در صورت‌های فلکی، بر زندگی افراد و سرنوشت جوامع می‌پردازد. ابوریخان به آن به مثابۀ یک علم باور نداشت، ولی بر پایۀ سنت‌های یونانی و هندی و آنچه از ایران بر جای مانده بود کتاب درسی خوشخوانی نوشت.  او برای این که بتواند مبانی لازم را در این کتاب عرضه کند در آغاز به بحث از هندسه و حساب می‌پردازد و پس از آن مباحث مورد نیاز از نجوم را در حد متوسط به زبان پارسی می‌نگارد. سده‌های چهارم و پنجم هجری دوران رشد زبان پارسی در حوزه‌های گوناگون بوده‌اند. زبان پارسی ابوریحان فوق‌العاده است. او بر زبان عربی نیز کاملاً مسلط و با زبان‌های یونانی و هندی و سانسکریت آشنا بود و در آن زبان‌ها به مطالعه در علوم و معارف گوناگون می‌پرداخت. او از کسانی است که به توانایی‌های زبان پارسی برای علم و فلسفه باور داشته است.

در زمینۀ ریاضیات نیز ابوریحان هم به عنوان نویسندۀ تاریخ ریاضیات و هم عرضه‌کنندۀ مقدمات ریاضیاتی لازم برای اخترشناسی، یعنی مثلثات کروی، آثار ارزشمندی نوشته است. او کتابی به نام «مقالید العلم الهیئه» (به معنای کلیدهای دانش هیأت) دارد که در ۲۷ یا ۲۸ سالگی آن را نوشته است. در این کتاب با دقت و امانتداری فوق‌العاده‌ای تاریخ تحول مثلثات کروی را در جهان اسلام نشان می‌دهد و خودش هم ابتکاراتی در قضیه‌ی منلائوس و دستیابی به رابطه‌ای دارد که به عنوان رابطۀ سینوس‌ها یا رابطۀ کسینوس‌ها شناخته شده و در آن زمان "شکل مغنی" نامیده می‌شده است که به معنای رابطه‌ی بی‌نیازکننده از دیگر روابط مثلثاتی است به گونه‌ای که همۀ روابط مثلثاتی را می‌توان از آن به دست آورد.

[ادامه در فرسته‌ی پسین 👇]